Grupa ścigaczy Polskiej Marynarki Wojennej na wodach brytyjskich (1940-1945), Tadeusz Kondracki

Tadeusz Kondracki – dr hab., profesor Instytutu Historii PAN, pracownik Zakładu Historii XX Wieku tegoż Instytutu. Autor i współautor ponad 350 publikacji naukowych i popularnonaukowych, w tym ponad 20 książek. Główne zainteresowania naukowe to historia Wojska Polskiego w latach 1918–1947 (ze szczególnym uwzględnieniem Polskiej Marynarki Wojennej oraz 2 Korpusu Polskiego), a także dzieje polskich organizacji kombatanckich w Wielkiej Brytanii w latach 1945–1990. Popularyzator historii, głównie dziejów Wojska Polskiego, emigracji polskiej w Wielkiej Brytanii oraz dziejów Warszawy – autor i współautor filmów dokumentalnych oraz programów telewizyjnych o tej tematyce.

W obecnie obowiązującej terminologii polskiej za ścigacz (ang. fast boat) zwykło się uważać „mały, szybki okręt wojenny, wyposażony w urządzenia hydrolokacyjne do wykrywania oraz w urządzenia do zwalczania nieprzyjacielskich okrętów podwodnych na wodach przybrzeżnych”1. Według innej interpretacji, pojęcie ścigacza rozciąga się też na małe okręty o uzbrojeniu artyleryjskim, służące do zwalczania kutrów torpedowych nieprzyjaciela (są to tzw. ścigacze artyleryjskie). Tu zaczyna się pierwsza trudność  – semantyczna. Przy stosunkowo łatwych i często – zwłaszcza w przeszłości – spotykanych przeobrażeniach kutrów torpedowych w okręty artyleryjskie (przez zwykłe zdjęcie wyrzutni torpedowych i wzmocnienie uzbrojenia artyleryjskiego) nieuchronnie musi to prowadzić do zamętu pojęciowego. Kuter torpedowy w krótkim czasie mógł się stać ścigaczem i na odwrót. A ponadto w czasie II wojny światowej w polskiej terminologii wojennomorskiej nie odróżniano jeszcze ścigaczy od kutrów torpedowych. Funkcjonowała wyłącznie nazwa „ścigacze”, przy całej wewnętrznej różnorodności tej kategorii okrętów. Były zatem ścigacze torpedowe, torpedowo-artyleryjskie, artyleryjskie, a nawet, obecne w składzie sojuszniczej brytyjskiej Royal Navy, największe – parowe ścigacze artyleryjskie (Steam Gun Boats). Wszystkie na ogół miały dodatkowo możliwość zwalczania wrogich okrętów podwodnych przy użyciu bomb głębinowych, z zasady mniejszych niż na dużych okrętach, ale nie mniej groźnych dla podwodnego przeciwnika”

(ze wstępu)

Spis treści:

Wstęp    /11

Rozdział 1. Geneza ścigaczy Polskiej Marynarki Wojennej    /23

Wprowadzenie    /23

Rola inicjująca Funduszu Obrony Morskiej    /23

Przetarg na ścigacze    /27

Umowa na budowę dwóch ścigaczy   /36

Budowa ścigaczy dla PMW w stoczni White’a      /41

Rozdział 2. Pierwsze ścigacze w służbie Polskiej Marynarki Wojennej    /50

Wojna    /50

Początki służby ścigaczy Polskiej Marynarki Wojennej (1940 r.)    /57

Trzy ścigacze zamiast dwóch     /62

Rozdział 3. W walce    /71

Kanał La Manche i południowa część Morza Północnego – rejony działań polskich ścigaczy   /71

Fowey w Kornwalii – pierwsza baza polskich ścigaczy     /77

Tragedia na inaugurację służby ścigacza ORP „S 1”    /88

Wojenne szczęście (zagrożenia wynikające ze służby na ścigaczach)     /93

Działania ścigaczy „S 2” i „S 3”    /101

Rozdział 4. Ścigacze artyleryjskie Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1941–1942    /107

Krytyczny 1941 rok     /107

ORP „S 3” w 1942 r.    /120

ORP „S 2” wraca do akcji     /125

ORP „S 2” (z 21/22 czerwca 1942 r. – jeden przeciw sześciu)     /129

ORP „S 2” od czerwca do grudnia 1942 r.    /141

Rozdział 5. Ścigacze artyleryjskie PMW w schyłkowej fazie działań bojowych (1943–1944)   /148

ORP „S 1”     /148

ORP „S 2”     /156

ORP „S 3”     /166

Rozdział 6. Niedoceniany jedynak – ścigacz artyleryjski ORP „S 4”    /170

Geneza ścigacza ORP „S 4”     /170

Początki służby ORP „S 4”     /172

Działania bojowe ścigacza ORP „S 4”    /173

Schyłek służby ORP „S 4”     /178

Rozdział 7. Ostatni rozdział historii ścigaczy PMW na wodach brytyjskich    /180

Grupa ścigaczy torpedowo-artyleryjskich PMW (1944–1945).

Wprowadzenie     /180

Plany utworzenia polskiej flotylli ścigaczy torpedowych (1941 r.)     /183

Polskie ścigacze torpedowo-artyleryjskie     /187

Powstanie jednorodnej Grupy Ścigaczy     /189

Pierwszy z serii – ścigacz torpedowy ORP „S 5” (pierwotne oznaczenie MTB „424”)    /191

Ścigacz torpedowy ORP „S 6” (pierwotne oznaczenie MTB „425”)    /201

Ścigacz torpedowy ORP „S 7” (pierwotne oznaczenie MTB „426”)    /205

Ścigacz torpedowy ORP „S 8” (pierwotne oznaczenie MTB „427”)    /208

Ścigacz torpedowy ORP „S 9” (pierwotne oznaczenie MTB „428”)    /210

Ścigacz torpedowy ORP „S 10” (pierwotne oznaczenie MTB „429”)    /212

Rozdział 8. Rok „zwycięstwa” – rok ostatni     /216

Wprowadzenie     /216

Postój w Cowes – kres marzeń o walce    /218

Baza Grupy Ścigaczy (życie codzienne marynarzy)    /221

Gorzkie pożegnanie z bronią     /225

Kres „S 1” i „S 2”     /231

Rozdział 9. Personel Grupy Ścigaczy PMW w latach 1940–1945    /237

Wprowadzenie     /237

Kadra oficerska ścigaczy     /249

Dowódcy ścigaczy PMW     /256

Oficerowie wachtowi ścigaczy (zastępcy dowódców okrętów, z.d.o.)    /260

Wnioski     /264

Powojenne losy dowódców ścigaczy PMW    /266

Pierwszy dowódca Grupy Ścigaczy PMW – por. (kpt.) mar. obs. Janusz Justyn Sokołowski (1910–1940)  /267

Zakończenie     /288

Załączniki     /298

Bibliografia   /320

Summary    /328

Wykaz skrótów     /331

Indeks osób     /332

Spis ilustracji    /337