Z dziejów pierwszego panowania króla Stanisława Leszczyńskiego (wokół malborskiego epizodu z 1708 roku), Jerzy Dygdała

NAKŁAD PUBLIKACJI W ZASOBACH INSTYTUTU HISTORII PAN ZOSTAŁ WYCZERPANY. W CELU DOKONANIA ZAKUPU PROSIMY O SKORZYSTANIE Z OFERTY TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU

http://www.tnt.torun.pl/pl/article/510

Celem prezentowanej pracy jest pogłębienie znajomości podstawowych faktów z końca pierwszego panowania króla Stanisława Leszczyńskiego, a także analiza jego osobowości i politycznych uwarunkowań jego działalności.

Konstrukcja książki ma układ chronologiczno-rzeczowy. Dwa rozdziały, otwierający i zamykający, pokazują losy Stanisława Leszczyńskiego w latach 1706–1709, bezpośrednio przed przyjazdem do Malborka i po opuszczeniu miasta. Dają one stosunkowo szerokie tło polityczno-wojskowe ówczesnych wydarzeń w Rzeczypospolitej objętej wojną północną. Pozostałe rozdziały mają charakter rzeczowy. Ukazano w nich ówczesny Zamek Malborski jako rezydencję władcy, warunki życia codziennego, rodzinę monarchy i jego otoczenie, zajęcia króla Stanisława, następnie elementy prowadzonej przez niego polityki zagranicznej i wewnętrznej (ze szczególnym podkreśleniem bezowocnych kontaktów z konfederatami sandomierskimi i hetmanem Adamem Sieniawskim), wreszcie funkcjonowanie dworu i kancelarii królewskiej.

Uzupełnieniem pracy jest aneks zawierający drukowany uniwersał króla Stanisława Leszczyńskiego, datowany w Malborku 11 sierpnia 1708 r., zwołujący sejmiki na 11 września tego roku, wyjaśniający i usprawiedliwiający dotychczasową politykę monarchy.

SPIS TREŚCI
Uwagi wstępne – literatura i źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     9
I. Długa podróż do Prus Królewskich w latach 1706–1708 . . . . . . . . . . . . . .     19
1. Pobyt w Saksonii u boku Karola XII w latach 1706–1707 . . . . . . . . . .     19
2. Przez Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze na Litwę w 1707 roku . . . . .     25
3. W Wielkim Księstwie Litewskim zimą i wiosną 1708 roku . . . . . . . . .     30
4. Pod Połtawę z Karolem XII czy do Malborka? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     41
II. Codzienne życie na malborskim zamku latem i jesienią 1708 roku . . . . .     47
1. Przyjazd i powitanie króla Stanisława w Malborku . . . . . . . . . . . . . . . . .     47
2. Królewska rezydencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     54
3. Ludzie wokół władcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     56
4. Praktyki religijne monarchy i jego otoczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     67
5. Konferencje u króla Stanisława i ich uczestnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
6. Przyjemności stołu i inne rozrywki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     77
7. Amory nie tylko królewskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     85
8. Groźba zarazy i inne choroby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
III. W kręgu spraw publicznych i prywatnych interesów . . . . . . . . . . . . . . . . . .     97
1. Wobec obcych potencji, czyli miraż wielkiej polityki . . . . . . . . . . . . . . .     97
a) Szwecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     97
b) Kozaczyzna – sprawa hetmana Iwana Mazepy . . . . . . . . . . . . . . . . . .     100
c) Tatarzy i Turcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     102
d) Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     102
e) Prusy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     105
f) Papiestwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     107
g) Saksonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     110

2. O pojednanie w Rzeczypospolitej – próby mediacji . . . . . . . . . . . . . . . .     113
3. Prywatne zabiegi o godności, królewszczyzny i inne nadania . . . . . . .     120
4. Próby „rządów” państwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     130
a) Generalna konfederacja warszawska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     130
b) Rady senatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     132
c) Sejmiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     133
d) Trybunały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     138
e) Wojsko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     138
f) Skarbowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     146
5. Funkcjonowanie kancelarii królewskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     147
IV. W poszukiwaniu pieniędzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     155
1. Finansowe kłopoty króla Stanisława . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     155
2. Sejmik generalny Prus Królewskich z 6–18 sierpnia 1708 roku i jego
uchwały podatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     160
3. Królewskie wizyty w Gdańsku i ich efekt finansowy . . . . . . . . . . . . . . .     171
V. W oczekiwaniu na szwedzkie posiłki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     188
1. Szwedzkie regimenty w Prusach Królewskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
2. Informacje o szwedzkich zwycięstwach w Rosji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     194
3. Powolna koncentracja sił szwedzkich i przygotowania do opuszczenia
Malborka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     201
4. Wyjazd króla Stanisława z Malborka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     209
VI. Koniec złudzeń – z Malborka przez Lwów do Szczecina . . . . . . . . . . . . . . .     215
1. Coraz dalej na południe, byle powoli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     215
2. Król Stanisław we Lwowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     221
3. Przedwczesny odwrót – czekanie na wieści spod Połtawy . . . . . . . . . .     227
4. Spóźnione posiłki i ucieczka na szwedzkie Pomorze . . . . . . . . . . . . . . .     234
Uwagi końcowe. Smutny bilans pierwszego panowania Stanisława Leszczyńskiego
w Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     241
ANEKS
Uniwersał króla Stanisława Leszczyńskiego, Malbork 11 VIII 1708 . . . . . . . .     257

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     263
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
ABSTRACT
The history of the first reign of King Stanisław Leszczyński
(the 1708 story of Malbork events) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     289
ZUSAMMENFASSUNG
Zur Geschichte der ersten Herrschaft von König Stanisław Leszczyński
(unter besonderer Berücksichtigung der Malborker Episode 1708) . . . . .     297
Ilustracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     307