Towarzystwo Patriotyczne oraz tak zwany spisek koronacyjny 1829 roku, red. Anna Brus, Mariusz Kulik oraz Henryk Głębocki

Niniejszy tom jest kolejnym z serii „Polskie ruchy społeczno-polityczne i życie literackie
w latach 1815–1855. Studia i materiały”, z racji koloru okładek zwanej też „zieloną serią”.
Dotyczy on działalności Towarzystwa Patriotycznego oraz Sądu Sejmowego i jest kontynuacją
wcześniejszego chronologicznie tomu – Wolnomularstwo Narodowe – Walerian Łukasiński
(Warszawa 2014). Osobna część drukowanych tutaj materiałów dotyczy tzw. Spisku Koronacyjnego,
który w znaczący sposób wpłynął na opinię panującą wśród historyków o polskim
ruchu narodowowyzwoleńczym przed wybuchem powstania listopadowego. Przedstawiony
wybór materiałów umożliwi szersze spojrzenie na ten fascynujący fragment dziejów.

Spis treści
Wstęp ............................................................................................................................ 11
Nota edytorska .............................................................................................................. 16
Wykaz skrótów .............................................................................................................. 17
Studia
Anna Barańska (Lublin), Wielki książę Konstanty a sprawa Towarzystwa Patriotycznego
................................................................................................................... 21
Mikołaj Getka-Kenig (Warszawa), Przedlistopadowa konspiracja patriotyczna
a problem „polskiej arystokracji” ........................................................................... 63
Piotr Głuszkowski (Warszawa), Tadeusz Bułharyn i dekabryści .................................. 85
Mariusz Kulik (Warszawa), Rosyjski garnizon w Warszawie w latach 1815–1830 ..... 101
Татьяна Н. Кандаурова (Москва), Конфискация имений участников ноябрьско-
го восстания 1830–1831 гг. и передача в ведение военных поселений .............. 115
Zeznania i materiały
Fragmenty zeznań dekabrystów tłumaczone na język polski
na użytek Komitetu Śledczego w Warszawie
Z zeznania Pawła Pestela .............................................................................................. 151
Z zeznania Siergieja Murawjowa-Apostoła .................................................................. 157
Z zeznania Michaiła Bestużewa-Riumina .................................................................... 157
Z zeznań Aleksieja Juszniewskiego, Siergieja Murawjowa-Apostoła, Matwieja Murawjowa-
Apostoła, Aleksandra Korniłowicza i Michaiła Bestużewa-Riumina ...... 158
Z zeznania Siergieja Murawjowa-Apostoła .................................................................. 160
Z zeznania Michaiła Bestużewa-Riumina .................................................................... 161
Z zeznania Michaiła Bestużewa-Riumina .................................................................... 164
Z dodatkowego zeznania Michaiła Bestużewa-Riumina .............................................. 165
Zeznanie Michaiła Bestużewa-Riumina ....................................................................... 166
Zeznanie Siergieja Murawjowa-Apostoła ..................................................................... 167
Zeznanie Siergieja Murawjowa-Apostoła, 6/18 lipca 1826 r. ....................................... 168
Zeznanie Michaiła Bestużewa-Riumina, 6/18 lipca 1826 r. ......................................... 170
Z zeznań Siergieja Wołkońskiego ................................................................................. 172
Zeznania członków Towarzystwa Patriotycznego i innych tajnych stowarzyszeń
Zeznanie Waleriana Łukasińskiego, Zamość, 2/17 października 1825 r. ..................... 177
Zeznanie Karola Wierzbołowicza, Warszawa, 17/29 listopada 1825 r. ........................ 191
Zeznanie Franciszka Kozakowskiego, Warszawa, 4 grudnia 1825 r. ........................... 196
Oświadczenie Franciszka Kozakowskiego, Warszawa, 7 grudnia 1825 r. ................... 197
Zeznanie Waleriana Łukasińskiego, Góra, 13 grudnia 1825 r. ..................................... 201
Zeznanie Antoniego Jabłonowskiego, Warszawa, 9/21 lutego 1826 r. ......................... 205
Zeznanie Antoniego Jabłonowskiego, [20 lutego / 4 marca] 1826 r. ........................... 210
Zeznanie Seweryna Krzyżanowskiego, Warszawa, 10/22 lutego 1826 r. .................... 211
Tłumaczenie raportu ministra wojny z 10/22 lutego 1826 r. ........................................ 214
Zeznanie Seweryna Krzyżanowskiego, Warszawa, 11/23 lutego 1826 r. .................... 215
Zeznanie księdza Konstantego Dembka, Warszawa, 13/24 lutego 1826 r. .................. 217
Dodatkowe zeznanie Antoniego Jabłonowskiego, Warszawa, 17 lutego / 1 marca
1826 r. ...................................................................................................................... 221
Zeznanie Seweryna Krzyżanowskiego, Warszawa, 18 lutego / 2 marca 1826 r. ......... 225
Zeznania Michała Mycielskiego, Warszawa, 18 lutego / 2 marca 1826 r. ................... 227
Zeznanie Seweryna Krzyżanowskiego, Warszawa, 19 lutego / 3 marca 1826 r. ......... 228
Zeznania Antoniego Jabłonowskiego, Warszawa, 20 lutego / 4 marca 1826 r. ............ 232
Zeznanie Ludwika Sobańskiego, Warszawa, 23 lutego / 7 marca 1826 r. .................... 235
Zeznanie Władysława Gruszeckiego, Warszawa, 1/13 czerwca 1826 r. ...................... 239
Zeznanie Franciszka Kozakowskiego, Warszawa, 2/14 czerwca 1826 r. ..................... 241
Zeznanie Jakuba Szredera, Warszawa, 2/14 czerwca 1826 r. ....................................... 243
Zeznanie Andrzeja Plichty, Warszawa, 3/15 czerwca 1826 r. ...................................... 245
Zeznanie Waleriana Łukasińskiego, [Warszawa], 4/16 czerwca 1826 r. ..................... 248
Konfrontacja Józefa Pawlikowskiego z Jakubem Szrederem w obecności Wojciecha
Grzymały, Warszawa, 7/19 czerwca 1826 r. ........................................................... 249
Zeznanie Karola Illustrowskiego, Warszawa, 8/20 czerwca 1826 r. ............................ 251
Zeznanie Teofi la Trzebińskiego, Warszawa, 10/22 czerwca 1826 r. ............................ 252
Zeznanie Adolfa Grocholskiego, Warszawa, 10/22 czerwca 1826 r. ........................... 255
Zeznanie Andrzeja Kulczyckiego, Warszawa, 11/23 czerwca 1826 r. ......................... 255
Zeznanie Jana Chodźki, Warszawa, 14/26 czerwca 1826 r. .......................................... 257
Zeznanie Ignacego Dąbrowskiego, Warszawa, 16/28 czerwca 1826 r. ........................ 260
Konfrontacja Ignacego Dąbrowskiego z Ludwikiem Sobańskim i Piotrem Moszyńskim,
Warszawa, 16/28 czerwca 1826 r. ................................................................. 262
Zeznanie Franciszka Kozakowskiego, Warszawa, 19 czerwca / 1 lipca 1826 r. .......... 263
Zeznanie Konstantego Radziwiłła, Warszawa, 30 czerwca / 12 lipca 1826 r. .............. 266
Zeznanie Konstantego Radziwiłła, Warszawa, 6/18 lipca 1826 r. ................................ 267
Materiały dotyczące Towarzystwa Patriotycznego
Poufna nota w. ks. Konstantego do Mikołaja I, Warszawa, 1/13 września 1826 r. ...... 271
Raport w. ks. Konstantego do Mikołaja I dotyczący postawy prezesa Sądu Sejmowego
Piotra Bielińskiego i senatorów Królestwa Polskiego, Warszawa, 23 września /
5 października 1827 r. ............................................................................................. 272
Memorandum oberprokuratora senatu Piotra Siergiejewicza Kajsarowa w sprawie
polskich towarzystw tajnych, Warszawa, 28 października 1827 r. ......................... 274
Nota poufna w. ks. Konstantego do Mikołaja I dotycząca zbliżającego się zakończenia
Sądu Sejmowego, Warszawa, 16/28 maja 1828 r. ............................................. 277
Nota poufna w. ks. Konstantego do Mikołaja I dotycząca spodziewanego wyroku
Sądu Sejmowego, Warszawa, 21 maja / 2 czerwca 1828 r. ..................................... 279
Nota poufna w. ks. Konstantego do Mikołaja I dotycząca orzeczenia Sądu Sejmowego,
Warszawa, 12/24 lipca 1828 r. ...................................................................... 281
Nota w. ks. Konstantego do Mikołaja I dotycząca wyjaśnień prezesa Rady Administracyjnej
Walentego Sobolewskiego w sprawie czynności Sądu Sejmowego,
Warszawa, 4/16 grudnia 1828 r. .............................................................................. 283
Nota w. ks. Konstantego do Mikołaja I dotycząca różnicy zdań między ministrem
skarbu Ksawerym Druckim-Lubeckim a Nikołajem Nowosilcowem, Warszawa,
18/30 grudnia 1828 r. ............................................................................................... 290
Spis osób skazanych za działalność w tajnych stowarzyszeniach wraz z podaniem
kary .......................................................................................................................... 292
Dokumenty wysłane przez w. ks. Konstantego
Pismo w. ks. Konstantego do gen. hr. Tołstoja o działalności tajnych stowarzyszeń,
[Warszawa], 25 maja 1828 r. ................................................................................... 295
Spis przysłanych z Petersburga i wysłanych z powrotem 26 osób należących do
tajnych stowarzyszeń ............................................................................................... 296
Spis wysłanych do Petersburga sześciu podsądnych Najwyższego Sądu Karnego
Królestwa Polskiego ................................................................................................ 298
Spis aresztantów przesłanych z Warszawy do Twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu
.................................................................................................................. 298
Spis oskarżonych wraz z podaniem wyroku ................................................................. 299
Opinia Rady Państwa w sprawie członków polskich stowarzyszeń tajnych, Sankt
Petersburg, 24 lutego 1829 r. ................................................................................... 301
Pismo gen. Aleksandra Czernyszewa do gen. Aleksandra Benckendorff a w sprawie
wysłania na Syberię byłych członków polskich stowarzyszeń tajnych, Sankt Petersburg,
7 marca 1829 r. ......................................................................................... 306
Pismo do gen. Aleksandra Benckendorff a w sprawie 27 członków polskich tajnych
stowarzyszeń, 20 października 1829 r. .................................................................... 307
Alfabetyczny spis osób sądzonych w sprawie tajnych stowarzyszeń polskich ............ 308
O Aleksandrze Chodkiewiczu i jego kontaktach z członkami Towarzystwa Południowego,
Warszawa, 24 lipca 1830 r. .................................................................... 313
Pismo w. ks. Konstantego do gen. Aleksandra Benckendorff a w sprawie hr. Aleksandra
Chodkiewicza, Warszawa, 4 sierpnia [st.st.] 1830 r. .................................... 316
Pismo gen. Benckendorff a w sprawie zesłania do Rosji uczestników tajnych stowarzyszeń
polskich, 36 grudnia 1830 r. ....................................................................... 318
Spis zesłanych do wewnętrznych guberni Rosji uczestników tajnych stowarzyszeń,
[grudzień 1830 r.] .................................................................................................... 318
Tak zwany spisek koronacyjny 1829 roku
Henryk Głębocki (Kraków), Wstęp ............................................................................... 323
Spisek koronacyjny 1829 – wybór źródeł
Poufne doniesienie konsula brytyjskiego w Memlu, Frederica Chatfi elda do ambasadora
Wielkiej Brytanii w Prusach, Brooka Taylora, na temat agentów pozyskanych
do zbierania informacji o sytuacji w zachodnich prowincjach Imperium
Rosyjskiego, Memel, 10 maja 1828 r. ..................................................................... 333
Zeznania kleryka Wincentego Smagłowskiego, studenta Uniwersytetu Warszawskiego
na temat powodów i okoliczności zawiązania spisku studenckiego, w celu
przeszkodzenia koronacji, uwięzienia cara Mikołaja I i zmuszenia go do podpisania
przedłożonych mu warunków w imieniu narodu, podczas uroczystości
koronacyjnych w Warszawie, w maju 1829 r. (Regest), Warszawa, 28 listopada
1829 r. ...................................................................................................................... 336
Raport streszczający sprawę Wincentego Smagłowskiego, przesłany przez Komisję
Rządową Sprawiedliwości Królestwa Polskiego do władz austriackich w Galicji,
lipiec 1830 r. ...................................................................................................... 337
Relacja Piotra Wysockiego na temat sprzysiężenia wojskowego i okoliczności zawiązania
spisku koronacyjnego w 1829 r. (fragmenty), Warszawa, 9 grudnia
1830 r. ...................................................................................................................... 342
Wersja przebiegu spisku koronacyjnego przedstawiona w dziele Richarda Ottona
Spaziera, Historia powstania narodu Polskiego w roku 1830 i 1831…, 1832
[1833] ....................................................................................................................... 345
Artykuł Aleksandra Łaskiego, Uwagi nad początkiem rewolucji polskiej… z relacją
na temat spisku koronacyjnego, Baden, sierpień 1832 r. ........................................ 351
Artykuł Adama Gurowskiego na temat przebiegu spisku koronacyjnego, opublikowany
na łamach „Pamiętnika Emigracji”, Londyn, maj 1833 r. ............................. 358
Potwierdzenie wersji spisku koronacyjnego podanej przez Adama Gurowskiego
w dziele Maurycego Mochnackiego Powstanie narodu polskiego w roku 1830
i 1831… (Regest), 1833 ........................................................................................... 366
Akt oskarżenia przeciwko osobom przygotowującym i biorącym udział w powstaniu
listopadowym, oddanym pod Najwyższy Sąd Kryminalny w Królestwie Polskim,
sporządzony przez prokuratora przy Najwyższym Sądzie Kryminalnym
Eugeniusza Aleksandra Poklękowskiego (fragmenty), Warszawa, 1834 ................ 366
Doniesienie ks. Iwana Paskiewicza z informacją na temat przekazanych mu zeznań
doktora Libicha z Galicji, o istnieniu w 1829 r. planów zamachu na cara Mikołaja
I, w czasie koronacji w Warszawie, Warszawa, 26 maja / 7 czerwca 1834 r. .. 376
Zapytanie gen. Aleksandra Benckendorff a skierowane do ks. Iwana Paskiewicza, na
polecenie Mikołaja I, w sprawie zeznań doktora Libicha, o istnieniu w 1829 r.
planów zamachu na cara podczas koronacji w Warszawie, [Sankt Petersburg],
17 czerwca 1834 r. ................................................................................................... 378
Brulion wyjaśnień hr. Tytusa Działyńskiego na temat rzekomego udziału w spisku
koronacyjnym i planie zamordowania rodziny carskiej w latach 1828–1829,
w odpowiedzi na relację hr. Adama Gurowskiego, Kórnik, [1840] ........................ 379
List hr. Tytusa Działyńskiego do ministra spraw wewnętrznych Prus, Gustawa von
Rochow, z wyjaśnieniami w sprawie oskarżenia go o udział w spisku koronacyjnym
i autorstwa planu zamordowania rodziny carskiej, wywołanego relacją
hr. Adama Gurowskiego w prasie emigracyjnej, powtórzoną w pracy niemieckiego
historyka Friedricha von Smitta o powstaniu listopadowym, Kórnik,
1840 r. ..................................................................................................................... 385
Wyjaśnienia hr. Działyńskiego dla pruskiego ministra spraw wewnętrznych Gustawa
von Rochow, na temat podejrzeń o udział w spisku koronacyjnym w 1829 r.,
wywołanych publikacjami Friedricha von Smitta i zeznaniami hr. Adama Gurowskiego,
Kórnik, 1840 r. ..................................................................................... 392
Streszczenie prośby pruskiego ministra spraw wewnętrznych Gustawa von Rochow,
o pomoc w wyjaśnieniu udziału hr. Tytusa Działyńskiego w spisku koronacyjnym,
przy wykorzystaniu wiedzy przebywającego w Rosji hr. Adama
Gurowskiego, [Sankt Petersburg], [luty?] 1840 r. ................................................... 393
Odpowiedź III Oddziału Własnej JCM Kancelarii dla pruskiego ministra spraw wewnętrznych
Gustawa von Rochow, w sprawie wyjaśnienia udziału hr. Tytusa
Działyńskiego w spisku koronacyjnym, [Sankt Petersburg], 6 marca 1840 r. ........ 395
Relacja hr. Adama Gurowskiego na temat okoliczności zawiązania spisku koronacyjnego
i planów carobójstwa oraz zamiaru wywołania powstania podczas koronacji
Mikołaja I na króla Polski, w maju 1829 r., przekazana przez szefa III
Oddziału Własnej JCM Kancelarii hr. Aleksandra Benckendorff a władzom pruskim,
w odpowiedzi na wyjaśnienia hr. Tytusa Działyńskiego, Psków, 31 marca
1840 r. ...................................................................................................................... 396
Relacja hr. Adama Gurowskiego na temat spisku koronacyjnego, zawarta w jego
niewydanym traktacie historyczno-politycznym poświęconym konfl iktowi Polski
i Rosji: „Dix châpitre sur la Pologne…”, [Stany Zjednoczone, druga połowa
lat pięćdziesiątych XIX w.] ..................................................................................... 400
Pogląd Stanisława Barzykowskiego na temat spisku koronacyjnego, dowodzący
nieistnienia planów carobójstwa, [połowa XIX w.]................................................. 407
Wspomnienia gen. Ludwika Bystrzonowskiego o spisku koronacyjnym oraz o podjętej
w jego imieniu misji nawiązania kontaktów z byłymi działaczami Towarzystwa
Patriotycznego w Galicji oraz z władzami austriackimi w Galicji, [druga
połowa XIX w.] ....................................................................................................... 411
Relacja Piotra Wysockiego na temat okoliczności spisku koronacyjnego i planu zamachu
na cara Mikołaja I, przekazana podczas zesłania na Syberii Henrykowi
Golejewskiemu i zapisana w jego pamiętniku, [druga połowa XIX w., lata siedemdziesiąte–
osiemdziesiąte] ................................................................................. 413
Indeks osobowy ............................................................................................................ 419