Pierwsza niemiecka okupacja. Królestwo Polskie i kresy wschodnie pod okupacją mocarstw centralnych 1914-1918, red. G. Kucharczyk

Już z racji geograficznego zasięgu władzy Berlina nad ziemiami dawnej Rzeczypospolitej w okresie Wielkiej Wojny, która sięgała od Poznania po Wilno, poznanie sposobu funkcjonowania niemieckiego aparatu okupacyjnego jest niezwykle ważne dla pogłębienia badań nad zagadnieniem, które można nazwać „sprawa polska w czasie Wielkiej Wojny". [...] Niniejsze opracowanie jest zbiorem studiów, którego celem jest nowe spojrzenie na tę problematykę, wykorzystując w tym celu szeroką bazę źródłową, którą zapewniły dokonane przez autorów kwerendy w zbiorach archiwalnych przechowywanych w Polsce, Niemczech, Austrii, Rosji, na Litwie i Białorusi. [...] Od początku w zamierzeniach zespołu badawczego, który stworzył niniejszy tom, była intencja porównania pierwszej i drugiej okupacji na ziemiach polskich w dwudziestym wieku. Zagadnienie to zostało poddane analizie uwzględniającej przemiany w kulturze i myśli politycznej Niemiec, które zaszły nad Renem i Sprewą na skutek doświadczeń zebranych przez miliony Niemców na Wschodzie - jako żołnierzy i pracowników niemieckiej administracji okupacyjnej w Królestwie Kongresowym czy na obszarze zajmowanym przez Ober Ost.

ze „Wstępu"

Problematyka polska czasów Wielkiej Wojny niknie w tle ogromu publikacji dotyczących czasów II Rzeczypospolitej. [...] Z uznaniem więc należy przyjąć przedłożony do recenzji, dobrze zaprogramowany tom studiów. Prace zbiorowe często w sposób istotny różni poziom merytoryczny i stylistyczny poszczególnych artykułów. Tutaj udało się zebrać dobry zespół autorski, zatem występujące różnice nie rzutują na wysoki poziom dzieła. [...] Należy wyrazić nadzieję, że publikacją tą zainicjowany zostanie cykl poświęcony „pierwszej niemieckiej okupacji". Nadal bowiem istnieje wiele tematów, które nie zostały w pełni opracowane i jeszcze więcej tych wymagających nowego spojrzenia, nowych ocen.

z recenzji prof. dr. hab. Janusza Farysia

Spis treści

Wstęp (Grzegorz Kucharczyk)                9

Grzegorz Kucharczyk,Niemieckie „porządki na Wschodzie” (wizje i próby ich realizacji). Pierwsza i druga niemiecka okupacja na ziemiach Rzeczypospolitej w XX wieku w perspektywie porównawczej     15

Prusy i (coraz bardziej) Niemcy patrzą na Wschód. Polskie, słowiań­skie czy rosyjskie „zagrożenie”?               16

„Niewdzięczni Polacy” i dowódcy o „umysłowości kadeta”. Kwestia polska w oczach kierownictwa niemieckiej polityki okupacyjnej

w okresie Wielkiej Wojny      33

Zwycięstwo „idei 1919 roku” w Niemczech i jego konsekwencje.

Antypolonizm elit politycznych Republiki Weimarskiej i niemiec­kiego narodowego socjalizmu        56

Imperium nowego typu: czysta rasowo „przestrzeń życiowa” Niemiec

na Wschodzie         70

Dwie strategie „porządkowania Wschodu” przez Niemcy w XX wieku:

„Mitteleuropa” i „Generalplan-Ost”       85

Polityczne i strukturalne uwarunkowania dwóch niemieckich okupacji.

Kłopotliwy sojusznik i dualizm prusko-niemiecki 114

Damian Szymczak,Sojusznicy i rywale, polityka i okupacja. Austro-Węgry

i Rzesza Niemiecka w Królestwie Polskim w okresie I wojny światowej 135

Wstęp      135

Od wybuchu wojny do wyparcia Rosjan z Królestwa Polskiego         138

Kwestia polska w polityce monarchii habsburskiej przed wybuchem

I wojny światowej  138

Polityka Austro-Węgier w kwestii polskiej w pierwszych tygodniach

Wielkiej Wojny       142

Założenia austriackiej polityki okupacyjnej i relacje z Berlinem do

opanowania przez państwa centralne całego Królestwa Polskiego . 160

Królestwo Polskie pod władzą dwóch generalnych gubernatorstw      179

Królestwo Polskie w rękach państw centralnych. Polityka okupa­cyjna po utworzeniu generalnych gubernatorstw           179

W cieniu „nowego kursu” polityki niemieckiej            212

Po Akcie 5 listopada i wobec jego konsekwencji        228

W nowej rzeczywistości i wobec Tymczasowej Rady Stanu   228

Pod znakiem rozwiązania austro-polskiego260

Brzeska katastrofa i „jesień” polskiej polityki Wiednia            269

Zakończenie        289

Rafał Łysoń, Niemiecka administracja cywilna w systemie okupacyjnym Królestwa Polskiego w latach 1914(1915)-1918. Organizacja, rola i znaczenie   293

Wprowadzenie    293

Problemy tworzenia administracji cywilnej w początkowym okresie

wojny    296

Administracja cywilna po utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa

Warszawskiego (lato 1915 - 5 XI 1916)        321

Administracja cywilna w okresie pomiędzy Aktem 5 listopada a koń­cem I wojny światowej        358

Zakończenie        374

Alina Kucharska, Polacy w niemieckiej administracji cywilnej Królestwa

Polskiego              387

Wstęp    387

Kształtowanie się niemieckich cywilnych struktur administracyjnych

na terenach Królestwa Polskiego    392

Przed wyjazdem do Królestwa Polskiego. Poszukiwanie pracowników,

przyczyny podejmowania służby w administracji     cywilnej397

Na stanowiskach w Królestwie Polskim        - charakterystyka grupy    404

Na stanowiskach w Królestwie Polskim        - zakres obowiązków         410

Na stanowiskach w Królestwie Polskim        - poza służbą       445

Zakończenie        461

Polacy z zaboru pruskiego zatrudnieni w niemieckiej administracji cywilnej Królestwa Polskiego w 1. 1914-1918 (na podstawie m.in. Kwartalnych sprawozdań szefa niemieckiej administracji cywilnej przy generalnym gubernatorze warszawskim w latach  1915-1918) . . 463

Bibliografia          466

Damian Zieliński, Nacjonaliści i konserwatyści niemieccy wobec kwestii

polskiej w czasie I wojny światowej              469

Nacjonaliści wobec kwestii polskiej w czasie I wojny światowej            476

Ostmarkenvereinwobec kwestii polskiej w czasie I    wojny światowej ... 510

Zakończenie        555

Bibliografia          556

Joanna Gierowska-Kałłaur, Społeczeństwo polskie Ziem Północno-Wschodnich byłej Rzeczypospolitej Obojga Narodów wobec niemieckiej okupacji Ober Ost       561

Sytuacja polityczno-społeczna w momencie wybuchu I wojny świato­wej na ziemiach wschodnich byłej Rzeczypospolitej                561

Rozwój sytuacji militarnej na frontach I wojny światowej i wpływ

informacji z frontów na mieszkańców Ziem Północno-Wschodnich . 565 Stosunek Niemców do Polaków zamieszkujących ziemie b.

Rzeczypospolitej Obojga Narodów               569

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod okupacją

Ober Ostw okresie do Aktu 5 Listopada 1916            575

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego okupowanego przez Ober

Ostwobec Aktu 5 Listopada 1916590

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod Ober Ost

w dobie Rewolucji Lutowej              604

Polacy w Warszawie, Krakowie i Wilnie po Rewolucji Lutowej              607

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego znajdujący się pod okupacją

Ober Ostw dobie tworzenia przez Niemców państw narodowych . . . 614 Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego w dobie traktatu

brzeskiego            621

Krakowska aktywność Mariana Świechowskiego na rzecz Polaków

litewskich              626

Polacy na ziemiach Litwy historycznej po ogłoszeniu przez Litwinów

„właściwej” niepodległości Litwy   632

Polacy b. Wielkiego Księstwa Litewskiego po traktacie brzeskim 637

Polacy Królestwie Kongresowym, w Galicji i na ziemiach

b. Wielkiego Księstwa Litewskiego w ostatnich miesiącach wojny . . . 640 Podsumowanie             663

Volha Volkava, Ziemie białoruskie pod niemiecką okupacją w okresie I wojny

światowej             669

Wstęp    669

Polityka. Idee i plany         671

Geopolityczne plany Niemiec wobec ziem białoruskich           671

Idea białoruskiej państwowości. Od Wielkiego Księstwa Litewskiego

do Białoruskiej Republiki Ludowej               686

Niemiecka polityka narodowościowa wobec Białorusinów w okresie

I wojny światowej              701

Terytorium           708

Struktura terytorialno-administracyjna okupowanych ziem białoruskich w czasie I wojny światowej (październik 1915 —

luty 1918 roku)   708

Administracja niemiecka: struktura i funkcje             719

Gospodarka         739

Rolnictwo             739

Przemysł               748

Transport              751

Leśnictwo             756

Stosunki walutowe             763

Polityka celna      767

Ludność                770

Zmiany demograficzne na okupowanych ziemiach białoruskich .... 770

Paszportyzacja ludności   783

Kontrola ruchu ludności    788

System podatkowy            791

Rekwizycje i wywóz zdobyczy wojennych  796

Warunki wymiany handlowej         802

Problemy aprowizacyjne  813

Praca przymusowa ludności            cywilnej818

Zakończenie        824

Zakończenie (Grzegorz Kucharczyk)            847

Zusammenfassung             851

Indeks osobowy 855