Czerwona Pomoc w Polsce 1924-1938. Przybudówka-przykrywka-przyczółek, Agnieszka J. Cieślikowa

Czerwona Pomoc w Polsce była sekcją komunistycznej Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), powołanej na IV Kongresie Kominternu w 1922 roku. W teorii organizacja ta miała być masowym ruchem działającym na rzecz pomocy więźniom politycznym na całym świecie. Prócz tego prowadziła działalność polityczną i propagandową. W Polsce Czerwona Pomoc była organizacją nielegalną. Działała w ścisłym związku z Komunistyczną Partią Polski, mimo haseł o pozapartyjnym charakterze. Czerwona Pomoc w Polsce potencjalnie mogła odegrać dużą rolę w kształtowaniu postaw prokomunistycznych, zwłaszcza w organizowaniu jednolitego frontu. Nigdy nie stała się jednak organizacją masową, co zakładał Komintern, ani znaczącą siłą poza partyjną. W praktyce stanowiła jedynie przybudówkę partii komunistycznej. Książka przedstawia zarys dziejów i funkcjonowania organizacji Czerwonej Pomocy w Polsce głównie w oparciu o materiały przechowywane w archiwach rosyjskich. Opisane zostało powstanie MOPR i polskiej sekcji MOPR oraz jej kierownictwo, tło działania w Polsce, liczebność, struktury j finansowanie, główne obszary działalności, jak pomoc więzienna, obrona komunistów przed sądem, kampanie propagandowe i polityczne oraz udział w akcji jednolitofrontowej w drugiej połowie lat 30., a także zwalczanie działalności Czerwonej Pomocy w Polsce zarówno przez siły bezpieczeństwa państwa, jak i w warstwie informacyjnej i kontrpropagandowej.

Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział I
Okoliczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Pomoc więźniom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Koło Obrońców Politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
„Patronat” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Krakowski Związek Pomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Polskie więziennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Więźniowie polityczni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Sądy doraźne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Patronaty więzienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Delegatka Rosyjskiego Czerwonego Krzyża . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Rozdział II
Organizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Powstanie MOPR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Przywódcy i kierownicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Sprawy polskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Zadania MOPR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Rozwój organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Powstanie Czerwonej Pomocy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Statut Czerwonej Pomocy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Legalizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Kierownictwo Czerwonej Pomocy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Struktury Czerwonej Pomocy w terenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Autonomiczne organizacje Czerwonej Pomocy Zachodniej Białorusi
i Zachodniej Ukrainy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Liczebność organizacji w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Członkowie Czerwonej Pomocy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Finanse polskiego MOPR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Stosunki z KPP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Łączność sekcji polskiej z centralą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Program i rzeczywistość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Rozdział III
Działanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Pomoc więzienna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Komuny więzienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Opieka nad rodzinami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
„Szefstwa” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Komitety opieki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Pomoc prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Emigracja polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Nagłaśnianie „białego terroru” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Akcje więzienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Propaganda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Jednolity front . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Rozdział IV
Konfrontacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Policja Państwowa w akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Kontrpropaganda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Demaskowanie złudzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Ostatnie reorganizacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Koniec pewnej epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Stan zawieszenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Lata 1939–1941 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Centrala MOPR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Ocena działalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Abstract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291