Itinerarium Kazimierza Jagiellończyka 1440-1492, Grażyna Rutkowska

Zasadność zestawiania itinerariów królewskich nie budzi już dziś wątpliwości. Itineraria Jagiellonów przyjmowane są jako niezbędna pomoc warsztatowa w badaniach nad funkcjonowaniem politycznym, gospodarczym, obyczajowym i kulturalnym późnośredniowiecznego państwa polsko-litewskiego. To dzięki itinerariom można obserwować zmiany zachodzące w systemie władzy sprawowanej przez Jagiellonów. Różnorodność zagadnień wyjaśnianych przy pomocy itinerariów wyliczył Kazimierz Jasiński, recenzując opublikowane w 1972 r. itinerarium króla Władysława Jagiełły: „umożliwia pełniejsze poznanie ówczesnej administracji i skarbowości kraju, systemu komunikacji, kancelarii królewskiej, niektórych kwestii politycznych i z dziedziny wojskowości (m.in. rekonstrukcja pochodów wojennych)”. Podsumowania celów, jakie stawiali sobie począwszy od XIX w. autorzy „polskich” itinerariów, dokonał Piotr Węcowski, przypominając, że początkowo itineraria traktowano przede wszystkim jako pomoc w kontrolowaniu dat wystawionych dokumentów i w ustalaniu ich autentyczności. Ten cel oczywiście jest nadal aktualny: itineraria są w znacznej mierze uproszczonym repertorium dokumentów. Taki charakter mają przynajmniej opracowane i przygotowywane do wydania itineraria Jagiełły i jego synów - dla czasów późniejszych, znacznie bogatszych w materiał źródłowy, będziemy odchodzić od takich założeń.

Kazimierz Jagiellończyk jest jedynym polskim królem epoki późnośredniowiecznej, którego itinerarium dotąd nie opracowano. Wykaz obejmuje czas jego rządów wielkoksiążęcych na Litwie (od 1440) i w Polsce jako króla (obrany królem w 1445, koronowany w 1447). W zestawieniu znalazły się informacje, zwykle nie umieszczane w tego typu zestawieniach, m.in. o sejmach, sejmikach prowincjonalnych, zjazdach polsko-litewskich, tylko litewskich oraz stanów Prus Królewskich - w których brał udział król.