Hussitica. Studia, Stanisław Bylina Zobacz większe

Hussitica. Studia, Stanisław Bylina

Nowy produkt

IH PAN, Warszawa 2007, oprawa twarda, s. 202, 155x215 mm., ISBN 978-83-88909-58-0

Więcej szczegółów

Ten produkt nie występuje już w magazynie

20,00 zł brutto

Więcej informacji

Spis treści
Kilka słów na wstępie

I. Praehussitica

1.    Czeska myśl reformatorska i jej echa na Śląsku

2.    Nurty odnowy wewnętrznej a problem częstej komunii

II. Hussitica

1.    Dwa nurty proroctw chiliastycznych

2.    Okrucieństwo w rewolucji husyckiej oczyma jej kronikarza

3.    Husyckie spory o czyściec

4.    Jana z Příbramia Contra articulos picardorum

5.    Herezja Viléma mydlarza

6.    Wiersze wrogów husytyzmu

III. Polonohussitica

1.    Oddźwięki husytyzmu w Królestwie Polskim

2.    Utrakwizm w Polsce u schyłku XV w

Postscriptum

Informacja bibliograficzna o tekstach zawartych w książce

Indeks osobowy

Kilka słów na wstępie

Studia zebrane w tej niewielkiej książce są wyrazem dość dawnych zainteresowań ich autora średniowiecznymi dziejami nonkonformizmu religijnego, a mówiąc ściślej - wyznawców heterodoksji i ich relacji z rzecznikami ortodoksji, w obu przypadkach reprezentowanych raczej przez wspólnoty i instytucje niż jednostki. Przedmiotem wieloletnich badań były ruchy reformatorskie o zróżnicowanych programach i o róż­nym stopniu radykalizmu oraz ruchy konsekwentnie potępiane przez Kościół jako heretyckie. Prace, które pozwalam sobie tu wzmiankować, zbliżały się do tego niezwykłego fenomenu w dziejach późnośrednio­wiecznego chrześcijaństwa, jakim był czeski ruch husycki. Inne, z których część przedstawiono w niniejszym zbiorze, dotykały już bezpośrednio różnych zagadnień z zakresu husytyzmu.

Ruch ten, złożony i podzielony wewnętrznie, w świetle współczesnych badań odsłania nam swoje wielorakie oblicze jako radykalna reforma chrześcijaństwa, jako herezja (niewątpliwa w oczach jego adwersarzy, zwalczających go przy pomocy oręża oraz polemik wyznaniowych i pasz­kwili) i wreszcie jako „rewolucja przed rewolucjami” (wedle określenia znanego czeskiego historyka)1. Do tego ostatniego właśnie aspektu, to

jest do rewolucyjnej fazy ruchu husyckiego, nawiązywała moja niedawna monografia poświęcona krótkim, lecz jakże dramatycznym dziejom tzw. pikartów lub adamitów2.

Zebrane poniżej studia ani nie odtwarzają w sposób systematyczny anatomii ruchu husyckiego, ani nie odnoszą się - może z wyjątkiem analizy proroctw chiliastycznych z 1420 r. - do przełomowych wydarzeń i zjawisk epopei husyckiej *. Wbrew wcześniejszemu zamiarowi nie zaty­tułowałem jednak tego zbioru Marginalia hussitica. Duża część zamiesz­czonych tu studiów i przyczynków podejmuje problematykę wewnętrz­nych kontrowersji w ruchu husyckim. Te zaś - to jest ogromnie żywe, zwłaszcza w pewnych okresach, polemiki i spory między mistrzami pra­skimi (utrakwistami) a radykalnymi taborytami - z pewnością nie były zjawiskami marginalnymi w dziejach husytyzmu. Ich odnawiająca się obecność i intensywność bez wątpienia pogłębiały niespójność obozu husyckiego, a równocześnie formowały i artykułowały ogólnohusycką ortodoksję prezentowaną na zewnątrz oraz partykularne zasady wiary i kultu, odrębne dla wspólnoty utrakwistycznej i taboryckiej.

Kilka uwag dotyczących części pierwszej i trzeciej. Dwa pierwsze stu­dia są poświęcone zjawiskom w większości wcześniejszym od husytyzmu i pod względem swej zawartości ideowej sytuującym się zapewne bliżej ortodoksji niż herezji. Mimo to, w ślad za długą już tradycją historiogra­ficzną, nie odbieram im miana „przedhusyckich”. Odnosi się to zarówno do reformatorskiego kaznodziejstwa drugiej połowy XIV w., zawsze ostro krytycznego wobec tego, co wydawało się już nazbyt ludzkie w Kościele, jak i do nader specyficznego, wysoce emocjonalnego nurtu eucharystycz­nego, zwracającego się ku wiernym. Mowa tu jednak przede wszystkim

(lub prawie wyłącznie) o praskiej wersji tych dążeń. Przedmiotem postu­latów codziennej komunii było pokolenie niewiele starsze od tego, które w husyckich Czechach z niesłychaną gorliwością przystępowało do Eu­charystii sub utraque speciae, zaś w imię najwyższej godności tej praktyki sakramentalnej nie szczędziło życia swego i wrogów.

W dwóch ostatnich studiach podjęto próbę rozpoznania rzeczywi­stych wymiarów oddźwięków ruchu husyckiego na ziemiach polskich oraz wydarzeń zapewne po części autonomicznych, choć wykazujących daleko idące analogie ze zjawiskami czeskimi.

Teksty zamieszczone w tej książce powstały na przestrzeni ponad trzy­dziestolecia (choć w większości są młodsze, a niektóre nawet całkiem niedawne). Różne było ich przeznaczenie: są wśród nich artykuły publi­kowane w czasopismach naukowych, referaty wygłaszane na konferen­cjach oraz okolicznościowe przyczynki. Omawiane teksty oparte były, co oczywiste, na niejednakowym stanie badań. Tam, gdzie wydawało się to potrzebne, dokonano pewnych retuszów, przy czym nie modernizowano literatury przedmiotu podanej w przypisach; zabiegi takie musiałyby pro­wadzić do nieporozumień. Celowym wydawało się natomiast uzupełnie­nie niektórych tekstów wskazówkami bibliograficznymi dotyczącymi nowszych opracowań.

Hussitica prezentują z natury wycinkowy obraz czeskiego husytyzmu i zjawisk z nim związanych. Niektóre ze składających się na nie studiów dotyczą kwestii o znaczeniu bardziej istotnym, inne są przyczynkami traktującymi o sprawach bardzo już szczegółowych. Ich autor wyraża nadzieję, że mimo to są one jakimś wkładem do powszechnych badań husytologicznych, już tradycyjnie mających charakter międzynarodowy, lecz w których dorobek nauki czeskiej dwóch ostatnich dziesięcioleci zapewnił sobie prymat oczywisty i niepodważalny.

* * *

Na okładce: satyryczny wizerunek uzbrojonego, brodatego wojowni­ka taboryckiego z miniaturowym Kielichem (symbolem husyckiej komu­nii pod dwiema postaciami) na odzieży oraz ze zrabowaną gęsią za pasem.

Taborytę czeka nieuchronna zguba od nieprzyjacielskiej strzały (wyklejka na wewnętrznej oprawie kodeksu z tekstem Nowego Testamentu z Pań­stwowego Archiwum Powiatowego w Táborze, zbiór rękopisów nr 195). Za zgodę na opublikowanie powyższej reprodukcji składam serdeczne podziękowanie Dyrekcji Státního okresního archivu v Táboře.

Produkty powiązane