Iosif Hurko (1828-1901). Studium przypadku imperiologii stosowanej,Stanisław Wiech

Iosif Hurko (1828-1901) spośród wszystkich wielkorządców Królestwa Polskiego w II połowie XIX w. sprawował swój urząd najdłużej. Trwające jedenaście i pół roku rządy w Warszawie (VI 1883- XII 1894), czyli o 10 miesięcy dłuższe niż rządy namiestnika Fiodora Berga, dają podstawy przypuszczać, że Hurko wywarł znaczący wpływ na realizowany i w duży stopniu kreowany także przez siebie program zmian społeczno-politycznych w Królestwie Polskim. Prezentowane w szczegółowej biografii studium przypadku imperiologii stosowanej potwierdzają wstępnie przyjęte założenia.

Opracowanie monografii poświęconej sześćdziesiątemu w kolejności feldmarszałkowi carskiej Rosji dyktowane jest także potrzebą uzupełnienia, czasami zrównoważenia dość rozbieżnych ocen historycznych, wyjaśnienia zróżnicowanej i odmiennie kultywowanej pamięci o bohaterze wojny bałkańskiej, czy też dokończenia wielu już rozpoczętych, ale szczątkowych i wybiórczych szkiców, by tym samym odtworzyć w miarę pełny, także w ciągu chronologicznym, portret warszawskiego generała-gubernatora. Zwrócenie uwagi na pełny wymiar czasowy portretu Hurki wynika stąd, że przedmiotem dociekań polskich, rosyjskich i bułgarskich historyków były dostosowane do zainteresowań badaczy różne etapy jego kariery wojskowo-urzędniczej. Prawie we wszystkich tych studiach bagatelizowano kwestię zgłębienia wiedzy na temat jego młodość i pierwszych lat służby[…]

Pod względem struktury całość studiów podzielono na dwie nierówne części. Pierwsza z nich, stanowiąca około jednej czwartej pracy, obejmuje zagadnienia dotyczące rodowodu Iosifa Hurki oraz tej części jego życia i służby, którą spędził w głębi Rosji, na wojnie rosyjsko-tureckiej, w Petersburgu oraz w Odessie. Druga, znacznie większa część pracy poświęcona została szczegółowej analizie rządów Hurki w Królestwie Polskim. Ten etap jego aktywności zawodowej na urzędzie warszawskiego generała-gubernatora najlepiej też przybliża nam zasygnalizowane w podtytule zagadnienie imperiologii stosowanej. Trzymane bowiem przez wielkorządcę Królestwa Polskiego blisko 12 lat stery władz wojskowych i cywilnych odcisnęły na epoce rządów Aleksandra III swoiste piętno świadczące o autorskim wkładzie Hurki w imperialną politykę Cesarstwa Rosyjskiego.

 

Spis treści

Wstęp                                                                                                                                        

Cz. I.   Służba w Cesarstwie

 

1. W drodze po sławę i urzędy                                                                  

1. Rodowód                                                                                                        18

1.1 Korzenie                                                                                               18

1.2 Związki z Rzeczpospolitą                                                                     20

         1.3 Rozbrat Daniela z ojczyzną – Smoleńsk 1654                                      22

1.4 Wierni królowi                                                                                     23

1.5 Kuzyn - Józef Aleksandrowicz Hurko (1782-1857)                             27

1.6 Dziadek - Józef Hurko (1740-1812)                                                     29

1.7 Wujek - Leopold Hurko (1783-1861)                                                     30

1.8 Ojciec - Włodzimierz Hurko (1793-1852)                                           32

2. Młodość                                                                                                    

2.1 Spory o datę i miejsce narodzin                                                            39

2.2 Pierwsze lata nauki i służby                                                                    41

2.3 Niedoszły uczestnik wojny krymskiej                                                 46

2.4 Fligeladiutant Jego Cesarskiej Mości                                                     49

2.5 Cesarski wysłannik do guberni samarskiej                                       51

2.6 Ożenek                                                                                                 56

 

1. Jelizawieta Salias de Tournemire - portret teściowej  

                          

1. Burzliwa młodość                                                                                 57

2. Francuski mariaż                                                                                  59

3. Salon towarzyski i twórczość literacka                                                 60

4. W kręgu Henryka Wyzińskiego                                                           63

5. Konflikt z Katkowem                                                                             66

6. Wystąpienia studenckie 1861 r.                                                           69

7. Na wygnaniu                                                                                         71

 

1. Bohater wojny bałkańskiej (1877-1878)

                                                                                    

1. W domowym zaciszu                                                                             76

2. Szkolenie wojsk i awanse                                                                  79

3. Zdobywca Szypki                                                                                82

4. Szosa sofijska                                                                                      96

5. Zimowy przemarsz przez Bałkany                                                      104

 

1. Czas spokoju, czas fermentu

 

1. Animozje z następcą tronu                                                                        116

2. Dziedzic Sacharowa                                                                               119

3. Czas fermentu                                                                                           121

 

1. Rządy w Petersburgu

 

1. Tymczasowy generał-gubernator Petersburga                                              124

2. Sprawa Baranowa                                                                                      127

3. Wróg profesorów i studentów                                                                   131

4. Walka z ruchem rewolucyjnym                                                                140

 

1. Rządy w Odessie

                                                                                        

1. Odstawka                                                                                                    152

2. Przystań w Odessie                                                                                  161

 

 

 

Cz. II.   Rządy w Warszawie

 

1. Nowe porządki

 

1. Spuścizna Albiedynskiego                                                                        176
2. Przydzielenie zadań                                                                                178
3. W wyczekiwaniu na nowego wielkorządcę                                               182
4. Przyjazd do Warszawy. Raport o stanie miasta                                         184
5. Przyjęcie delegacji na Zamku                                                                   188
6. Pierwsze animozje. Spór z naczelnikiem żandarmerii i kuratorem           190
7. Wymiana kadr urzędniczych

7.1  Czystki w Kancelarii Generała-Gubernatora                                        195

7.2  Zmiany w „Dzienniku Warszawskim” i Komitecie Cenzury                200

7.3  Rotacje kadrowe w innych resortach                                                    204

7.4  Wymiana gubernatorów. Sprawa Czerkasowa                                     207

 

1. Zadania wojskowe

 

1. Wojenna retoryka a la Sokobieliew                                                             213
2. W roli dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego                              221

2.1  Potencjał i struktura wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim

2.2  Szkolenie wojsk                                                                                    226

2.3  Rozbudowa twierdz. Warszawski Rejon Forteczny                             228

2.4  Koncepcja czynnej obrony                                                                    234

 

1. Wizytacja kraju (1883)

                                                                                

1.     Harmonogram podróży                                                                                239

2. Wyjazd do Aleksandrowa Kujawskiego                                                  241
3. Wizytacja guberni lubelskiej                                                                  246
4. Podróż służbowa na trasie Grajewo – Augustów – Suwałki – Łomża – Płock – Kalisz – Łódź                                                                                               249
5. Przegląd służbowy guberni siedleckiej i lubelskiej                                  258
6. Wizytacja guberni radomskiej, kieleckiej i piotrkowskiej                     263

 

1. Aleksander III w Warszawie.          

 

1. Przyjęcia cara                                                                                           272
2. Bal na Zamku Królewskim                                                                       285
3. Udział w manewrach wojskowych                                                          287
4. Zjazd skierniewicki 1884                                                                             289

 

 

1. Imperiologia stosowana: trzy raporty – jedna wizja polityczna

                

1. Raport pierwszy (1884)

1.1  Prace redakcyjne                                                                               293

1.2  Założenia programowe                                                                    295

1.3  Unifikacja za wszelka cenę                                                             299

1.4  Kwestia chłopska                                                                             303

1.5  „Sprawa katolicka” i problem szkolnictwa                                       306

1.6  Sposoby na „opornych” unitów                                                     309

2. Raport drugi (1885)                                                                                

2.1  Obłudni Polacy                                                                                314

2.2  Socjaliści, kontrabanda, wylew Wisły                                              317        

2.3  Projekty ekspansji „ruskiego miru”                                                 320

2.4  Kwestia żydowska                                                                          329

2.5  Pozaetatowi docenci                                                                        336

2.6  Likwidacja Banku Polskiego                                                          338

2.7  Obrońca Teatrów Rządowych                                                           341

3. Raport trzeci (1890)

3.1  Polski separatyzm                                                                              348

3.2  Nowy, czyli stary model oświaty                                                     350

3.3  Sobór w Warszawie                                                                          359

3.4  Teatry Rządowe po raz drugi                                                           369

 

1. Na frontach depolonizacji Królestwa Polskiego        

                  

1. Zamach na Towarzystwo Kredytowe Ziemskie                                     372
2. Depolonizacja kolei żelaznych                                                               384
3. Czystki w resortach siłowych                                                                 391
4. Tłamszenie więzów międzyzaborowych                                                  395

 

VII.         Zamach na Hurkę                                                                                         405

 

1. Polityka wobec duchowieństwa i Kościoła katolickiego                           414

 

1. Za kulisami

 

1. Hurko mniej znany                                                                                  425
2. Synowie                                                                                                     432
3. Maria Andriejewna                                                                                  443
4. Schyłek rządów

 

1. Problemy zdrowotne i psychiczne                                                             460
2. Spór o składanie przysięgi homagialnej                                                    464
3. Polska deputacja                                                                                       469
4. Raport do Mikołaja II                                                                               477

 

1. Dymisja  

                                                                                                          

1. Walka o schedę dla syna                                                                           488
2. Pożegnanie z Warszawą                                                                           498
3. Starość w Sacharowie                                                                                501

 

Rozrachunek zamiast zakończenia                                                                               509

 

Spis Tabel                                                                                                          523

Spis Ilustracji                                                                                                     524

Bibliografia                                                                                                      526

Indeks osobowy                                                                                                  556