Wołania. Praktyki komunikacyjne w życiu codziennym mieszkańców Grodziska Wielkopolskiego w XVIII wieku, Łukasz Truściński

W niniejszej książce autor przedstawia wyniki swoich badań nad praktykami komunikacyjnymi w życiu codziennym mieszkańców osiemnastowiecznego Grodziska Wielkopolskiego. W okresie przedrozbiorowym większość osób zamieszkujących Rzeczpospolitą była analfabetami, dlatego też w centrum analizy zostały umieszczone żywe słowo i gest. Komunikaty werbalne i niewerbalne dawnych grodziszczan nie zawsze są dziś zrozumiałe. Niejasne może początkowo wydawać się choćby to, dlaczego tak mocno oburzało ich oskarżenie o zabicie psa, a bawiło postawienie przed kimś dziurawego naczynia. Dopiero szczegółowe odtworzenie kontekstu kulturowego, społecznego i historycznego pozwala na odszyfrowanie sposobu myślenia i przybliżenie świata wyobrażeń mieszkańców wielkopolskiego miasteczka sprzed kilku wieków.

Dzięki zastosowaniu mikrohistorycznej strategii badawczej wnioski wyciągnięte z badań przeprowadzonych nad konkretną, dawną społecznością lokalną można uznać za uniwersalne, odnoszące się, w pewnej mierze, do ogółu mieszkańców miast Polski przedrozbiorowej. Z kolei teoria piśmienności mówiąca, że istnieje zasadnicza różnica w postrzeganiu słowa mówionego w społecznościach osób piśmiennych i niepiśmiennych, pozwala na wyjaśnienie, dlaczego tak duże znaczenie w życiu osiemnastowiecznych grodziszczan odgrywała szeroko rozumiana klątwa (obejmująca m.in. przeklęcia, obelgi czy też przysięgi). Bazę źródłową analizy stanowią grodziskie księgi miejskie, przede wszystkim akta sądów radzieckiego i ławniczego.

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział I
Grodzisk i grodziszczanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
1.1. Zarys dziejów Grodziska w okresie przedrozbiorowym . . . . . . . 51
1.2. Przestrzeń miejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
1.3. Liczba mieszkańców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
1.4. Struktura społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
1.5. Władze i personel miejski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
1.6. Pisarze miejscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
1.7. Rzemieślnicy i kupcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
1.8. Imigranci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
1.9. Wieloetniczność Grodziska a praktyki komunikacyjne . . . . . . . . 98
Rozdział II
Społeczność oralna czy piśmienna? . . . . . . . . . . . . . . . . 105
2.1. Uczestnictwo w kulturze pisma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2.2. Przynależność społeczności Grodziska do kultury
typu oralnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2.3. Cechy kultury oralnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
2.4. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Rozdział III
Sprawcza moc słowa – wyjaśniająca
wartość formuły „kląć” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
3.1. Język jako narzędzie działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
3.2. Codzienność przez pryzmat konfliktu i rytuału . . . . . . . . . . . . . 164
3.3. Wyjaśniająca wartość pojęcia „kląć” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
3.4. Przekląć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
3.5. Wykląć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
3.6. Zakląć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
3.7. Przeklinać . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
3.8. Zaklinać kogoś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
3.9. Zaklinać się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
3.10. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Rozdział IV
Komunikacja niewerbalna