Na marginesie dziejów. Studia z polsko-żydowskiej historii społecznej: kobiety, młodzież, dzieci, red. nauk. Anna Landau-Czajka

W tomie znalazło się 25 artykułów. Autorami są zarówno badacze i badaczki zajmujący się na co dzień historią Żydów i stosunków polsko-żydowskich – historycy, socjologowie, politolodzy, literaturoznawcy, jak i osoby zainteresowane tym tematem jako częścią ich rodzinnej czy zawodowej historii.

Tematyka artykułów, choć wszyscy Autorzy/ki podejmują zagadnienia z zakresu szeroko rozumianej historii kobiet i płci, jest zróżnicowana pod względem chronologicznym, geograficznym i sposobu ujęcia tematu. Dotyczy relacji polsko-żydowskich w obszarach stosunkowo najmniej rozpoznanych. Kobiety, młodzież i dzieci wywodzące się z dwóch społeczności – polskiej i żydowskiej – spotykali się przecież w szkole, uprawiając sport, w życiu codziennym, na polu kultury, i musieli – w większym lub mniejszym stopniu – utrzymywać kontakty. Ich charakter zależał od wielu czynników: epoki, miejsca, w którym żyli, dziedziny, jaką się zajmowali, wreszcie od osobistych decyzji.

Ta książka ma ukazać właśnie różnorodność tych kontaktów, ich niejednoznaczność, zarówno dobre, jak i trudne aspekty współżycia w Polsce dwóch różnych społeczeństw i kultur.

Tom podzielony jest na sześć części. Pierwsze cztery wyodrębniono, kierując się poruszaną problematyką: Polityka i życie społeczne, Życie codzienne, Młodzież i szkoła, Kultura i sport. Piąta część poświęcona jest Zagładzie i jej następstwom ze względu na specyfikę tego okresu. Tom zamyka dział Sylwetki, w którym przedstawiono na zasadzie case studies losy kilku kobiet z pogranicza polsko-żydowskiego. […]

Zróżnicowanie tematyki tomu jest zatem duże, ale wszystkie artykuły dotyczą pogranicza polsko-żydowskiego, wzajemnego odnoszenia się dwóch różnych społeczności, żyjących na tym samym terytorium. Nie są to problemy wielkiej polityki, ścierania się ideologii, znaczących wydarzeń, które zapisały się w historii. Poznajemy stosunki polsko-żydowskie przez pryzmat życia codziennego, kultury, edukacji, losów kobiet i dzieci, zazwyczaj pomijanych w rozważaniach o tym, jak żyło się Polakom i Żydom razem przez wieki. (Ze wstępu)

Anna Landau-Czajka, Katarzyna Sierakowska, Wstęp. Badania nad
dzie jami kobiet w Polsce w kontekście historii Żydów (Introduction.
Research on the History of Women in Poland in the Context of Jewish
History) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Część I. Polityka i życie społeczne (Politics and Social Life)
Emilia Hruszowiec, Rola kobiet w oskarżeniach o mordy rytualne w świetle
wczesnonowożytnego piśmiennictwa antyżydowskiego (The Role
of Women in Accusations of Ritual Murder in the Light of Early Modern
Anti-Jewish Writing) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Michał Kowalski, „Wszyscy są pochłonięci jakąś nie wiadomo przez
kogo przyniesioną ideą rozpalania światła w tym biednym sztetlu…”
Losy żydowskich aktywistek społecznych na podlaskiej prowincji w Drugiej
Rzeczypospolitej: idee, poglądy, pamięć (“Everyone is Preoccupied
with Some Idea, Brought by No One Knows Whom, of Kindling Light
in This Poor Shtetl...” The Fate of Jewish Women Social Activists in
the Podlasie Province in the Second Republic of Poland: Ideas, Views,
Memory) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Monika Stępień, Publicystyka Nelli Rostowej na łamach „Głosu Kobiety
Żydowskiej” (Nella Rostowaʼs Writings in Głos Kobiety Żydowskiej) . . . . 59
Jolanta Mysiakowska-Muszyńska, W kręgu radykalizmów. Wizerunek
„nowej” kobiety w ideologii syjonizmu rewizjonizmu i polskiego ruchu
narodowo-radykalnego w latach 30. XX w. – wybrane aspekty (In the
Circle of Radicalisms. The Image of the “New” Woman in the Ideology
of Revisionist Zionism and the Polish National-Radical Movement in the
1930s: Selected Aspects) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Część II. Życie codzienne (Everyday Life)
Aleksandra Jakubczak, Aguny i „białe niewolnice” – polskie Żydówki
a projekt reformy prawa małżeńskiego w międzywojennej Polsce (Agunot
and “White Slaves”: Polish Jewish Women and the Project of Marriage
Law Reform in Interwar Poland) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Michał Grochowski, Służba domowa w Warszawie międzywojennej.
O nieobecności żydowskich służących (Domestic Servants in Interwar
Warsaw. On the Absence of Jewish Servants) . . . . . . . . . . . . . . . 110
Część III. Młodzież i szkoła (Youth and School)
Irena Anna (Inka) Słodkowska, Edukacja jako „przestrzeń spotkania”.
Polki i Żydówki jako koleżanki szkolne – we wspomnieniach (Education
as a “Space of Encounter”. Polish and Jewish Women as Schoolmates –
in Memoirs) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Marcin Wilk, Przyjaźnie żydowskich dziewcząt w Polsce w okresie międzywojennym
w świetle autobiografi i ze zbiorów YIVO. Analiza wybranych
przypadków (Friendships of Jewish Girls in Poland in the Interwar Period
in the Light of YIVO Autobiographies. Analysis of Selected Cases) . . . 154
Katarzyna Kaczyńska, Żydowskie żeńskie szkoły zawodowe w Drugiej
Rzeczypospolitej i ich rola w aktywizacji zawodowej Żydówek (Jewish
Girlsʼ Vocational Schools in the Second Republic of Poland and Their
Role in the Professional Activation of Jewish Women) . . . . . . . . . . 166
Agnieszka Kostuch, Edukacja Żydów w Trzemesznie (Education of the
Jews at Trzemeszno) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Monika Szabłowska-Zaremba, O różnych modelach komunikacji z młodzieżą
w polskojęzycznej prasie żydowskiej w latach 30. XX w. (On Different
Models of Communication with the Youth in the Polish-Language
Jewish Press of the 1930s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
Część IV. Kultura i sport (Culture and Sports)
Eugenia Prokop-Janiec, Kobiety piszące w polsko-żydowskiej contact
zone (Women Writing in the Polish-Jewish “Contact Zone”) . . . . . . . 225
Agnieszka Goluch, (Nie)obecność. Żydówki w polskojęzycznej prasie
kobiecej w latach 1860–1918. Próba rekonesansu ((Un)Presence. Jewish
Women in the Polish-Language Womenʼs Press between 1860 and 1918:
An Attempt at Reconnaissance). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Katarzyna Thomas, Przedwojenne inicjatywy kulturalne społeczności
żydowskiej w Drohobyczu (Pre-War Cultural Initiatives of the Jewish
Community at Drohobych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

Katarzyna Czajka-Kominiarczuk, Kobiety w fi lmach jidysz i polskich
z lat 30. XX w. (Women in Yiddish and Polish Films of the 1930s) . . . 269
Renata Piątkowska, Anna Szyba, Dziecko żydowskie i sztuka – wystawy
CISZO i Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych w Warszawie
jako przykład wdrażania nowoczesnych metod pedagogicznych
w edukacji żydowskiej w latach międzywojennych (The Jewish Child and
Art – Exhibitions of TSYSHO and the Jewish Society for the Propagation
of Fine Arts in Warsaw as an Example of Implementing Modern Pedagogical
Methods in Jewish Education in the Interwar Period) . . . . . . 279
Szymon Beniuk, Sport młodzieży żydowskiej w świetle „Małego Przeglądu”
(1930–1936) (Jewish Youth Sports in the Light of the Mały Przegląd,
1930–1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Część V. Zagłada i jej konsekwencje (Holocaust and Its Consequences)
Agnieszka Kołodziejska, Polki i Żydówki w KL Ravensbrück (1939–1945):
pytania o wspólnotę (Polish and Jewish Women in Ravensbrück Concentration
Camp (1939–1945): Questions of Community) . . . . . . . . . . . 321
Maria Stanisława Misztal, Udział i rola kobiet w ruchu oporu Żydów
w Będzinie i Sosnowcu podczas II wojny światowej (Participation and Role
of Women in the Jewish Resistance Movement in Będzin and Sosnowiec
during the Second World War) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Michał Studniarek, Stosunki polsko-żydowskie wśród Robinsonów
warszawskich (Polish-Jewish Relations among the Robinsons Crusoes of
Warsaw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
Joanna Ostrowska, „Jej urodzie i kobiecości ulegnie prawie każdy mężczyzna
szukający przygód”. O powojennych konsekwencjach pewnej
okupacyjnej plotki (“Her Beauty and Femininity will Captivate Almost
Any Man Looking for Adventure”. On the Post-War Consequences of
a Certain Occupation Piece of Gossip) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
Justyna Kowalska-Leder, Tożsamościowe zmagania Krystyny Modrzewskiej
– od powojennego pamiętnika do późniejszych prób autobiografi cznych
(Krystyna Modrzewskaʼs Identity Struggles: From a Post-War Diary
to Later Attempts at Autobiography) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Część VI. Sylwetki (Profi les)
Elżbieta s. Monika Albiniak CSDP, Ścieżki Marii matki Moniki Różańskiej
od konwersji do generalnej przełożonej w Zgromadzeniu Sióstr
Opatrzności Bożej (The Paths of Maria Mother Monika Różańska from
Conversion to General Superior in the Congregation of the Sisters of
Divine Providence) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

Anna Pachowicz, Życie i działalność dr Ady Markowej-Rutkowskiej
(1883–1963) (Life and Work of Dr Ada Marek-Rutkowska, 1883–1963) . . 440
Maria Rodowicz, Twórczynie wspólnej historii. Kobiety z rodu Landych
(Women Creators of a Common History. Women of the Landy Family) 454
Wykaz skrótów (List of Abbreviations) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Indeks osób (Index of Persons) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485