Na drodze do pierwszego rozbioru. Rosja i Prusy wobec Rzeczypospolitej w latach 1768–1771, Dorota Dukwicz

Książka, którą oddaję w ręce czytelnika, jest próbą zrozumienia i opisania gry dyplomatycznej toczącej się wokół i w Rzeczypospolitej – gry, która doprowadziła do tego, że na przełomie 1769 i 1770 r. zapadła decyzja o rozbiorze państwa polsko-litewskiego. [...] Podjęłam tak nakreślone wyzwanie. Stąd przeprowadzona
w tej pracy analiza polityki rosyjskiej względem Rzeczypospolitej i miejsca spraw polskich we wzajemnych relacjach Petersburga, Berlina i – w dalszej perspektywie – Wiednia jest w gruncie rzeczy próbą szukania na nowo odpowiedzi na pytanie kto, kiedy, w jakich okolicznościach i dlaczego podjął decyzję o pierwszym rozbiorze.

(Ze wstępu)

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
CZĘŚĆ 1: 1768–1769 – kryzys „systemu północnego”
ROZDZIAŁ 1. Sprawy polskie w relacjach rosyjsko-pruskich
w 1767 i pierwszej połowie 1768 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Tajna konwencja rosyjsko-pruska z 4 maja 1767 r. . . . . . . . . . . . . . 31
Rosyjska gwarancja z lutego 1768 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Koncepcja trójstronnego sojuszu Rosji, Prus i Rzeczypospolitej . . . . . 45
Utworzenie konfederacji barskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Pierwsze reakcje Petersburga i Berlina na konfederację barską . . . . . 59
Niedoszły sejm 1768 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Sprawa dysydencka jako kwestia prestiżu carycy i jej państwa . . . . . . 81
Niepowodzenie rosyjskich prób pozyskania Czartoryskich
i Stanisława Augusta latem 1768 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Osłabienie pozycji ministra Nikity Panina w Petersburgu . . . . . . . . . 90
Wizyta Iwana Czernyszewa w Berlinie we wrześniu 1768 r. . . . . . . . . 94
ROZDZIAŁ 2. Wybuch wojny rosyjsko-tureckiej w 1768 r. . . . . . . 100
Rosyjskie przygotowania wojenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Pomysł deklaracji objaśniającej rosyjską gwarancję . . . . . . . . . . . . 107
Pierwsze rosyjskie propozycje dla Berlina z listopada 1768 r. . . . . . . . 112
Sprawy polskie na forum rosyjskiej Rady Państwa w listopadzie 1768 r. . 114
Fiasko rokowań w Rzeczypospolitej u schyłku 1768 r. . . . . . . . . . . . 118
Kolejne rosyjskie propozycje dla Prus i reakcja Fryderyka II . . . . . . . 128
Testament polityczny Fryderyka II z listopada 1768 r. . . . . . . . . . . . 133
Sprawa odnowienia sojuszu rosyjsko-pruskiego . . . . . . . . . . . . . . . 137
Próby rokowań rosyjsko-angielskich w latach 1768–1769 . . . . . . . . . 144
Załamanie się rosyjskiej dominacji w Szwecji na przełomie
1768 i 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
CZĘŚĆ 2: 1769 – wahania polskiej polityki Rosji
ROZDZIAŁ 3. Sprawy Rzeczypospolitej w trakcie
rosyjsko-pruskich negocjacji sojuszniczych . . . . . . . . . . . . . . 161
„Plan Lynara” z lutego 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Sondowanie stanowiska Wiednia przez Rosję i Prusy . . . . . . . . . . . 170
Rosyjska odpowiedź na „plan Lynara” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Pruski projekt odnowionego traktatu sojuszniczego . . . . . . . . . . . . 175
Spowolnienie negocjacji rosyjsko-pruskich w okresie od marca
do maja 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Sondowanie Prus przez Rosję: luty–marzec 1769 r. . . . . . . . . . . . . . 186
Opór dworu warszawskiego wobec rosyjskich żądań
w pierwszej połowie 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Pruska reakcja na rosyjskie sondaże . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Rosyjski kontrprojekt przymierza z maja 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . 195
Opór Prus i rosyjskie ustępstwa w czerwcu–lipcu 1769 r. . . . . . . . . . 198
Polityka Austrii wobec Rosji i Prus w sprawach polskich
w latach 1768–1769 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Zjazd Fryderyka II i Józefa II w Nysie, 25–28 sierpnia 1769 r. . . . . . . . 214
Finalizacja rosyjsko-pruskich rokowań sojuszniczych
w październiku 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
ROZDZIAŁ 4. Polska polityka Petersburga w roku 1769 . . . . . . . . 227
Nowy ambasador w Warszawie – Michaił Nikiticz Wołkoński . . . . . . . 227
Sprawa detronizacji Stanisława Augusta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Wytyczne dla ambasadora Wołkońskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Zmiany postawy Petersburga w kwestii dysydenckiej
w październiku–grudniu 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Obawy Wołkońskiego na początku pobytu w Warszawie . . . . . . . . . . 264
Pierwsze rozczarowanie stanowiskiem dworu polskiego
i Czartoryskich w połowie 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Pierwsze rosyjskie nadzieje na zawiązanie rekonfederacji
w lipcu–wrześniu 1769 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Trzy konfederackie plany antykrólewskiej opozycji . . . . . . . . . . . . . 284
Reakcja Petersburga na pierwsze doniesienia Wołkońskiego
z Warszawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Warszawska Rada Senatu 30 września – 6 października 1769 r. . . . . . . 292
Reakcje Petersburga i Berlina na uchwały Rady Senatu . . . . . . . . . . 305
Początek przełomu w polskiej polityce Rosji: jesień 1769 r. . . . . . . . . 315
Ostateczne fi asko prorosyjskiej (re)konfederacji . . . . . . . . . . . . . . . 324
CZĘŚĆ 3: 1770–1771 – rozbiór
ROZDZIAŁ 5. Relacje rosyjsko-pruskie w pierwszej
połowie 1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Ocieplenie na linii Petersburg–Berlin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Wokół zaproszenia dla księcia Henryka do Petersburga . . . . . . . . . . 350
Zaciągniecie pruskiego kordonu w Wielkopolsce i Prusach
Królewskich w połowie 1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
ROZDZIAŁ 6. Polityka Rosji wobec Rzeczypospolitej w pierwszej
połowie 1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Negatywny obraz sytuacji w Rzeczypospolitej w oczach dworu
rosyjskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Rosyjska reakcja na polskie zabiegi o mediację państw trzecich . . . . . 363
Niedoszły sejm 1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Lutowy list Stanisława Augusta do Katarzyny II . . . . . . . . . . . . . . . 371
Urlopowanie rosyjskiego ambasadora w Warszawie . . . . . . . . . . . . 375
Pruskie próby przeniknięcia sekretu rosyjskiej polityki w sprawach
polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
ROZDZIAŁ 7. Relacje rosyjsko-pruskie w drugiej połowie 1770
i na początku 1771 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Zjazd Fryderyka II i Józefa II w Neustadt (Nowym Mieście)
na Morawach, 4–6 września 1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
Wpływ zjazdu w Neustadt na relacje rosyjsko-pruskie . . . . . . . . . . . 389
Rosyjskie zaproszenie Prus do rozmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Przełom w relacjach prusko-rosyjskich – pierwsze rozmowy
z księciem Henrykiem w Petersburgu: październik 1770 r. . . . . . . . . 395
Szczegółowe rosyjsko-pruskie ustalenia w sprawach Rzeczypospolitej:
październik/listopad 1770 – styczeń 1771 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Negocjacje rosyjsko-pruskie a kwestia udziału Austrii w pacyfikacji
Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
ROZDZIAŁ 8. Polityka Rosji wobec Rzeczypospolitej w drugiej
połowie 1770 i pierwszej połowie 1771 r. . . . . . . . . . . . . . . . . 423
Decyzja o sekwestrze majątków Czartoryskich z maja 1770 r. . . . . . . 423
Misja rosyjskiego generała Iwana Wejmarna: czerwiec–sierpień
1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Działalność Wołkońskiego po powrocie do Warszawy we wrześniu
1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
Partia Patriotyczna zamiast rekonfederacji: październik–listopad
1770 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
Ostateczny plan pacyfikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
Schyłek misji Wołkońskiego: listopad 1770 – kwiecień 1771 r. . . . . . . . 448
Założenia misji nowego rosyjskiego ambasadora Kaspra Salderna . . . . 455
Przygotowanie przedpola do rozbioru od przełomu kwietnia
i maja 1771 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
Conclusions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511