Ludzie „Trzeciego Wieku” i ich warunki życiowe w Polsce w latach 1944-1989. Główne problemy (analiza historyczna), D. Jarosz

Najważniejszą inspirację dla napisania tej monografii stanowiły podjęte badania nad listami napływającymi do różnych instytucji państwowych i partyjnych od lat pięćdziesiątych aż do końca PRL, Jednymi z "żelaznych" autorów tej korespondencji byli ludzie starsi, głównie emeryci, którzy lamentowali nad swoją złą sytuacją materialną, przedstawiając często drobiazgowe wyliczenia skromnych budżetów. Opisy biedy, a niekiedy wręcz nędzy ludzkiej, które można odnaleźć w tych listach, zrodziły pokusę bliższego przyjrzenia się tej sytuacji w szerszym kontekście polityki społecznej realizowanej w Polsce w latach 1954-1989

Prezentowana praca zawiera próbę historycznej analizy warunków życiowych i ich postrzegania przez ludzi „trzeciego wieku" w latach 1944/1945-1989, tj. w okresie budowy, rozkwitu i stopniowej erozji komunistycznego systemu władzy w Polsce. Ze względu na to, że o położeniu materialnym ludzi starszych w coraz większym stopniu decydował system ubezpieczeń społecznych, stał się on przedmiotem szczególnego zainteresowania autora. Oprócz funkcjonowania ubezpieczeń rentowo-emerytalnych (warunków ich przyznawania, zróżnicowania, nadużywania) omówione zostały również kwestie opieki społecznej i specyficzne formy zabezpieczenia starości na wsi (umowy dożywocia). Monografia zawiera także ustalenia dotyczące takich kwestii, jak m.in.: starość a praca, zmiany rutyny życia codziennego ludzi starszych, ich dochody, warunki mieszkaniowe, problemy zdrowotne, stosunki rodzinne i starcza samotność. Ponadto dokonana została rekonstrukcja obrazu ludzi starszych w ich własnych oczach na podstawie listów (głównie skarg), jakie pisali do warszawskiego centrum władzy. Podstawą poczynionych ustaleń są w zdecydowanej większości dokumenty archiwalne, wcześniej niewykorzystywane pod tym kątem przez badaczy.

(ze wstępu)

Spis treści:

Wstęp  /7

Rozdział I. Kontekst: ludzie starsi w polityce społecznej Polski Ludowej  /15

1. Ubezpieczenia na starość: etapy rozwoju systemu  /15

1.1. W czasach "ratownictwa społecznego" (1944/1945-1949)  /16

1.2. Okres dominacji zabezpieczenia społecznego i skrajnej etatyzacji (1949/1950-1953)   /25

1.3. Reformy "odwilżowe" i gomułkowskie  /30

1.4. Ubezpieczenia na starość w latach siedemdziesiątych XX wieku  /40

1.5. Lata osiemdziesiąte: pod znakiem waloryzacji i rewaloryzacji  /70

2. Opieka (pomoc) społeczna a ludzie starsi: ewolucja polityki  /76

3. Wieś i dożywocie  /80

Rekapitulacja  /84

Rozdział II. Z czego i jak żyć? Sytuacja życiowa ludzi "trzeciego wieku"  /87

1. Renty i emerytury: zasięg, wysokość, zróżnicowanie  87

2. Nadużycia ubezpieczenia emerytalno-rentowego  /106

3. Starość i praca: państwowe regulacje i społeczne praktyki  /116

4. Życie z opieki społecznej  /125

5. Dochody, budżety i ich "sztukowanie"  /144

6. Zmiany rutyny życia codziennego  /149

7. Warunki mieszkaniowe  /153

8. Problemy zdrowotne  /160

9. Stosunki rodzinne i starcza samotność /165

Rekapitulacja  /176

Rozdział III. Ludzie starzy i państwo: lamenty  /178

1. Emeryci i renciści: troski codzienne  /180

2. Emerytury dla rolników   /206

3. Dożywocie i dożywotnicy, "wyrodne" dzieci  /212

4. Klienci opieki społecznej  /214

Rekapitulacja  /222

Zakończenie  /224

Abstract /237

Bibliografia  /239

Indeks osób  /248