Cenzura a nauka historyczna w Polsce 1944–1970, Zbigniew Romek

Zbigniew Romek

pracuje w Instytucie Historii PAN, bada dzieje myśli społecznej i politycznej XX w. Autor monografii Olgierd Górka. Historyk w służbie myśli propaństwowej (1908-1955) (Warszawa 1997) oraz licznych artykułów i recenzji. Opracował i wydał zbiór wspomnień Cenzura w PRL. Relacje historyków (Warszawa 2000).

Książka odchodzi od schematu przedstawiania cenzury, w którym wyróżnia się „oprawców" i ich „ofiary". Ukazuje mechanizm cenzurowania prac naukowych:

„od dołu" (autocenzura, redakcje wydawnictw i czasopism, władze Polskiej Akademii Nauk), przez władze partyjne (wydziały Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) aż po ostatni element systemu kontroli - Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Autor nie unika drażliwych kwestii, na przykład udziału w cenzurowaniu tekstów części środowiska historyków. Dzięki wykorzystaniu moskiewskich materiałów archiwalnych przedstawiony został wpływ kontaktów polsko-radzieckich na naszą historiografię po 1945 roku.

Spis treści
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Rozdział I: ORGANIZACJA CENZURY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1. Próby zorganizowania demokratycznej cenzury (1944–1945) . . . . . . . . . . . . . . 21
2. Metody pracy cenzury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3. Ograniczenia w kontaktach z zagranicą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Rozdział II: MARKSIZM JAKO NARZĘDZIE CENZURY . . . . . . . . . . . . . . . . 104
1. Początki „walki” o marksizm w polskiej historiografi i – zjazd wrocławski
(1948) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2. Zwycięstwo marksizmu w nauce historycznej z poszanowaniem warsztatu badawczego
– I Kongres Nauki Polskiej (1951), I Konferencja Metodologiczna Historyków
Polskich (1951–1952) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3. Z praktyki stosowania marksizmu na przykładzie cenzuralnych recenzji prac
historycznych z lat 1952–1955 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
4. W poszukiwaniu marksizmu „otwartego” w nauce historycznej – zmiany po
październiku 1956 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Rozdział III: HISTORIA NA CENZUROWANYM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
1. Potyczki o ocenę dziejów II Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
2. Cenzurowanie dziejów II wojny światowej: Armia Krajowa i Powstanie
Warszawskie 1944 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
3. Próby unaukowienia historii PRL na przykładzie prac Krystyny Kersten . . . . . 299
ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
ABSTRACT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
INDEKS OSÓB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352