Obywatel Jidyszlandu. Rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Joanna Nalewajko-Kulikov

Joanna Nalewajko-Kulikov (ur. 1976) - absolwentka Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim, adiunkt w Instytucie Historii PAN. Zajmuje się historią Żydów wschodnioeuropejskich w XIX i XX wieku, stosunkami polsko-żydowskimi i dziejami kultury języka jidysz. Autorka monografii Strategie przetrwania. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy (Wyd. Neriton, Warszawa 2004), nagrodzonej w konkursie Ministerstwa Edukacji Narodowej i wyróżnionej nagrodą Fundacji im. Aleksandra Gieysztora, oraz artykułów w czasopismach i książkach zbiorowych. Jest też tłumaczką tekstów z języka jidysz, m.in. w antologii Warszawska awangarda jidysz ( Gdańsk 2006).

„(...) nieliczne opracowania dotyczące udziału Żydów w ruchu komunistycznym mieściły się na ogół albo w nurcie historii komunizmu, albo w nurcie badań nad historią narodu żydowskiego, wreszcie - w nurcie historii Polski (...). W wielu zresztą przypadkach owe trzy obszary zazębiały się wzajemnie i uzupełniały. W tej pracy proponuję nieco inne spojrzenie: poprzez biografię żydowskiego intelektualisty, komunisty, działacza społeczno-kulturalnego i pisarza języka jidysz będącą integralną częścią historii kultury i języka jidysz w Europie Wschodniej.

Bohater niniejszej pracy, Dawid Sfard, należał do najwyżej postawionych w latach powojennych reprezentantów grupy żydowskich komunistów. Mimo to jest w historii Polski postacią praktycznie nieznaną (...). Długie życie Dawida Sfarda przypadło w większości na burzliwy wiek XX, poczynając od narodzin w carskiej Rosji, poprzez II Rzeczpospolitą, Francję, Związek Radziecki i Polskę Ludową aż po emigrację do Izraela po wydarzeniach marcowych 1968 r. Niezależnie od posiadanych doraźnie obywatelstw był on zawsze przede wszystkim obywatelem Jidyszlandu (...).

W powszechnym odbiorze termin „Jidyszland” określa bliżej niesprecyzowany obszar w Europie Wschodniej, w którym przed 1939 r. zamieszkiwali Żydzi pozostający w ramach tradycyjnego stylu życia i posługujący się na co dzień jidysz. Wydaje się jednak, że Jidyszland, choć rodem z Europy Wschodniej, był nie tyle konkretnym fizycznym miejscem na ziemi, co raczej pewną mentalnością i stanem ducha, który można było odnaleźć w wielu miejscach - w przedwojennej Warszawie i Wilnie, w Moskwie i w Paryżu, w powojennym Dzierżoniowie na Dolnym Śląsku i w Buenos Aires, w Nowym Jorku i w Czerniowcach. Jidyszland noszono w sobie i ze sobą, tak jak kiedyś mojcher-sforemnikes (sprzedawcy książek) nosili od miasteczka do miasteczka pierwsze książki w jidysz. (...) W Jidyszlandzie Lud Księgi stawał się Ludem Książek.”

(Fragment wstępu)

Spis treści
Wstęp................................................

Rozdział I W zamkniętym kręgu (1903-1931) .............

Rozdział II O rząd żydowskich dusz (1932-1939)...........

Rozdział III „Wyzwoleni bracia pisarze” (1939-1941).........

Rozdział IV „Drużba jewriejskich narodow” (1941—1946)......

Rozdział V „Nie ma kwestii żydowskiej, są problemy żydowskie” (1946-1949) ...............................

Rozdział VI „Wzór rozwiązania kwestii żydowskiej” (1950—1959)

Rozdział VII Drogi się rozchodzą (1960—1969) ..............

Postscriptum...........................................

Aneksy ...............................................

Abstract...............................................

Bibliografia............................................

Wykaz skrótów.........................................

Indeks osób............................................

Spis ilustracji...........................................