Polska bez Żydów. Studia z dziejów idei, wyobrażeń i praktyk antysemickich na ziemiach polskich początku XX wieku, G. Krzywiec

CZĘŚĆ I

REWOLUCJA 1905 ROKU, NARODZINY, ROZWÓJ I RADYKALIZACJA

ANTYSEMITYZMU POLITYCZNEGO NA ZIEMIACH POLSKICH

Rozdział I. Rewolucja jako trauma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Strach przed tłumem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Bandytyzm jako esencja rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Sprawa Jana Gadomskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Rewolucja jako część imaginarium społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Henryk Sienkiewicz jako twórca antyrewolucyjnego imaginarium . . . . . . . 60

Trauma i wiry rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Rozdział II. Rewolucja 1905 roku, katolicyzm polityczny a powstanie

antysemityzmu politycznego na ziemiach Królestwa Polskiego . . . . . . 80

Związek Katolicki, Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich i nieudana

próba katolicyzmu politycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

„Luegeryzm nad Wisłą”: Jan Jeleński, panika moralna i antysemicka próba

odrodzenia katolicyzmu politycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Jak się robi „Polaka-Katolika”? Ksiądz Ignacy Kłopotowski, koncern prasy

katolickiej i batalia przeciwko „żydowskiej bezwyznaniowości” . . . . . . 113

Rozdział III. Narodowa Demokracja, chaos rewolucji, wspólnota narodowa

i polityka strachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

Przede wszystkim organizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

„Niebezpieczeństwo żydowskie”: Żydzi, polityka strachu i mobilizacja nacjonalistyczna

w wyborach do rosyjskiej Dumy Państwowej (1906–1907)

w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

„Żydowska rewolucja”: u źródeł fantazmatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
CZĘŚĆ I I

BACZNOŚĆ! LITWACKIE MROWIE! PANIKA MORALNA,

ZARZĄDZANIE STRACHEM A IMAGINARIUM ANTYSEMICKIE

NA ZIEMIACH POLSKICH POCZĄTKU XX WIEKU

Rozdział IV. Kryzys sprawy polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Rozdział V. Litwacy, panika moralna a polska kultura polityczna . . . . . . 194

Konsensus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

„Polacy-Żydzi”: od oporu wobec antysemityzmu do samonienawiści

i z powrotem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

Opowieść „dobrego Żyda” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Dyskurs anty-antysemicki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Rozdział VI. Żyd fantazmatyczny a polska kultura polityczna początku

XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Państwo w państwie. Wersja polska: Judeo-Polonia . . . . . . . . . . . . . . . 244

Żyd jako wróg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255

Żydostwo jako zagrożenie świata chrześcijańskiego . . . . . . . . . . . . . . . 264

Żyd jako rewolucjonista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Żydzi jako najeźdźcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Żydzi jako anachronizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Żyd fantazmatyczny a kultura popularna początku XX wieku . . . . . . . . . 297

Rozdział VII. Wybory do IV Dumy Państwowej w Warszawie, nacjonalistyczna

polityka strachu a mobilizacja antysemicka na ziemiach polskich

na początku XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Kampania: organizowanie strachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Kampania: eksperci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

CZĘŚĆ I I I

POLSKA BEZ ŻYDÓW. ANTYSEMITYZM JAKO RUCH SPOŁECZNY,

ALTERNATYWA KULTUROWA I ŚWIATOPOGLĄD

Rozdział VIII. Wersja nacjonalistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

1912 jako moment dziejowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

Zygmunt Balicki: Żydzi jako antyteza nowoczesnego narodu . . . . . . . . . 365

Stanisław Pieńkowski i odrodzenie narodu przez rasę i wolę mocy . . . . . . 373

„Gazeta Poranna 2 Grosze” – emancypacja od Żydów i „wyzwolenie polskiego

ducha” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Polska dla Polaków w świecie bez Żydów? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Rozdział IX. Wersja katolicka-narodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

Ksiądz Marceli Godlewski, „Nasz Sztandar”, najważniejsza sprawa . . . . . . 413

Teodor Jeske-Choiński, rasa i samoobrona chrześcijańsko-aryjska . . . . . . . 424

Jak się odżydzać? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

Ekskurs żydoznawczy: antysemickie konstrukcje żydowskości i „wiedza”

o Żydach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Wariant nacjonalistyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

Wariant postępowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458

Wariant katolicko-narodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479

Abstract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495

Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544

Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547


Grzegorz Krzywiec (1974), badacz XIX i XX wieku (specjalizacja: ruchy i ideologie prawicy w Polsce w perspektywie Europy Środkowej i Wschodniej), pracuje w Zakładzie Historii Idei i Dziejów Inteligencji w XIX-XX wieku Instytutu Historii PAN. Ostatnio opublikował m.in. Chauvinism, Polish Style. The Case of Roman Dmowski (Beginnings: 1886-1905). Przygotowuje kulturową historię faszyzmu w Polsce.

„To próba wskazania i zarazem interpretacji, a czasem też reinterpretacji tego, jak pewne idee, wyobrażenia i fantazmaty kulturowe, a także określone subkultury przesuwały się z marginesów w samo centrum życia publicznego, by potem tworzyć zręby i ramy pojęciowe dla całej wspólnoty, nadając kształt jej kulturze masowej”.

(ze Wstępu)

„Książka jest nowatorska na gruncie polskim”.

(Prof. Szymon Rudnicki, z recenzji wydawniczej)

„[Praca] stanowi istotny wkład nie tylko w rozumienie okresu objętego bezpośrednią analizą historyczną, ale rzuca nowe światło na jeden z najważniejszych składników polskiej tożsamości”.

(Prof. Stanisław Obirek, z recenzji wydawniczej)