Droga do narodowej klęski, Jerzy Jedlicki

Droga do narodowej klęski - to opowieść o tym, jak w umysłach i sercach Polaków dojrzewała myśl o konieczności nowego powstania przeciw rosyjskiemu caratowi. Pokolenie, które przeżyło powstanie 1830-1831 roku, nie odgrywało już czynnej roli w myśli politycznej. Od połowy wieku w domowych debatach prym wiedli młodzi, którzy w kraju przyduszonym przez carskich gubernatorów nie mieli czym oddychać. Lgnęli do kółek konspiracyjnych, które dawały im poczucie wspólnoty. Niejeden trafił w ręce policji, a po śledztwie na Sybir, ale na to miejsce przychodzili nowi.

W roku 1861 obóz patriotyczny (tzw. czerwoni) ujawnił się w demonstracjach kościelnych i ulicznych, a także w prasie podziemnej. Jego programem była niepodległość Polski, połączenie Królestwa Polskiego z Litwą i bezzwłoczne uwłaszczenie chłopów. Radykalizm ruchu nie pozostawiał pola do negocjacji. Reformy uzyskane w Petersburgu przez Wielopolskiego zostały przez „czerwonych” odrzucone.

Nie było odwrotu. Nawet pośród przywódców ruchu, a tym bardziej pośród hamujących ruch „białych” byli tacy, którzy przewidywali katastrofę, ale impet działań był już nie do powstrzymania, zwłaszcza gdy Wielopolski sprowokował powstanie ogłaszając pobór do carskiego wojska. Najtragiczniejsze z polskich powstań rozpoczęło się w styczniu 1863 roku bez żadnych szans. Przyniosło niepowetowane straty i pozostawiło po sobie smutną bohaterską legendę.

Jerzy Jedlicki (ur. 1930) - profesor historii, zajmował się dziejami gospodarczymi i społecznymi ziem polskich w XIX wieku, później historią idei w nowożytnej Europie. Od roku 1954 do 2009 pracował w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk, gdzie w latach 1991-2006 kierował pracownią dziejów inteligencji. Pod swoją redakcją wydał „Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918” (trzy tomy, IH PAN i Neri-ton, 2008), w tym tom drugi (Błędne koło 1832—1864) jego autorstwa. W latach 1978-1981 należał do grona wykładowców nielegalnego Towarzystwa Kursów Naukowych, w stanie wojennym internowany. Fellow of the Woodrow Wilson International Center for Scholars w Waszyngtonie 1989—1990.

Ważniejsze książki: Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują (1988, wyd. 2: W.A.B. 2002, przekład ang. 1999). Źle urodzeni czyli o doświadczeniu historycznym (Aneks 1993). Świat zwyrodniały: lęki i wyroki krytyków nowoczesności (Sic! 2000, przekład niem. 2007).

Spis treści
Przedmowa .............................. 7

Rozdział I. Walka o prymat..................... 9

1. Czas oczekiwania ....................... 9

2. Diaspora............................ 40

3. Poznańska arytmia....................... 56

4. Inteligencja w pojęciu polskim................ 59

Rozdział II. Skok w przepaść.................... 93

1. Niecierpliwość......................... 93

2. Powstanie i upadanie...................... 128

Akty wyboru. Glos w dyskusji nad referatem Stefana Kieniewicza, Społeczeństwo Królestwa Polskiego w powstaniu styczniowym..................... 155

Akty osądu............................... 165

Indeks osób.............................. 175