Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, t. I, red. J. Banaszkiewicz, A. Dąbrówka, P. Węcowski, t. II, red. H. Manikowska

Zainteresowanie „przeszłością” jako kategorią refleksji kulturowej w średniowieczu jest z pewnością wyrazem przewartościowania, jakie dokonało się w ostatnich dziesiątkach lat w poglądach mediewistów nie tylko w kwestii oceny przekazu źródłowego, ale także samego stosunku badacza do tzw. rzeczywistości dziejowej. [...] Dopiero od niedawna [...] zaczęto traktować późnośredniowieczne popisy uczoności historycznej z szacunkiem badawczym, dostrzegając w nich autentyczne przejawy egzystencji historii czy przeszłości w danej przestrzeni czasowej i wspólnocie [...]. Chcieliśmy nawiązać do tego nowszego nurtu pojmowania średniowiecznych utworów czy wypowiedzi

o przeszłości i pokazywać konstrukcyjno-ideowe plany i konteksty średniowiecznych przedsięwzięć nakierowanych na to, co minęło [...]. Dawne i nowe podejście spotkało się [...] w pół drogi, tworząc pewną propozycję badawczą obarczoną tak zaletami, jak wadami, obu sposobów i metodologii.

Grant zgromadził ponad 20 autorów o różnych zainteresowaniach i specjalnościach badawczych [...]. Choć narzucony został pewien porządek jednoczący różne wypowiedzi — problemowo-chronologiczny i regulujący ogólnie sposób prowadzenia narracji przez uczestników zadania — to [...] autorom pozostawiono wolną rękę [...]. Stąd, z pozoru, pewne rozstrzelenie tematyczne czy pojawienie się problematyki powierzchownie nieoczywistej [...]. Pozytywną stroną takiego stanu rzeczy [...] jest pewne bogactwo przedstawionych treści oraz ujęcie problemu z tak rozmaitych, często nieoczekiwanych perspektyw.

Ze Słowa wstępnego

Spis treści
Słowo wstępne (Jacek Banaszkiewicz)......................... 7

Preface (Jacek Banaszkiewicz)............................. 14

część I

Przeszłość obrazowana w tradycjach zapisanych i ujęciach historiograficznych

Zbigniew Dalewski, W poszukiwaniu poprzedników - pierwsi Piastowie i ich wizja własnej przeszłości........................... 23

Witold Wojtowicz, Epika zachodnioeuropejska i możliwości jej recepcji w warunkach polskiej kultury średniowiecznej. Uwagi wstępne........ 59

Witold Wojtowicz, Uwagi o modelu epiki i transmisji epiki w Kronice Anonima tzw. Galla................................. 79

Witold Wojtowicz, Waltharius........................ 89

Witold Wojtowicz, Tzw. Carmen Mauri...................105

Witold Wojtowicz, Obraz memorialny Troi u Galla Anonima i jego konteksty ......................................... 127

Wojciech Michalski, Rodzinne dzieje z nieodległej przeszłości w pamięci polskich familii rycerskich ......................... 143

Wojciech Michalski, Legendy rodowo-herbowe - pożądanie przeszłości w kręgach polskiego rycerstwa XIV-XVI wieku...............163

Antoni Grabowski, Polska i Polacy w średniowiecznej wspólnocie europejskiej - świadectwo Alberyka z Trois-Fontaines................207

Jacek Banaszkiewicz, Gall Anonim - tradycja historyczna Piastów jako wykład o początkach rodu-dynastii i Polski, w planie podobnych realizacji dziejopisarskich XII stulecia ............................ 241
Jacek Banaszkiewicz, Mistrz Wincenty i naśladowcy - wizje najstarszych dziejów Polski XIII-XV wieku.......................269

Jacek Banaszkiewicz, Prolog do Rocznika kapituły krakowskiej, św. Stanisław i czas historyczny..............................307

Jacek Banaszkiewicz, Rocznik tzw. małopolski (minorycki) z początku XIV wieku - próba dookreślenia zabytku .................... 353

część II

Przeszłość i jej instytucjonalne repozytoria

Piotr Węcowski, Skarbiec pamięci. Archiwum monarsze w Polsce do początków XVI wieku................................369

Jerzy Kaliszuk, Skarbce pamięci - księgozbiory kościelne.........419

Marcin Starzyński, Archiwa miejskie w średniowiecznych strategiach pamięci ........................................ 447

część iii

Sposoby użycia przeszłości w kulturze religijnej

i edukacji

Andrzej Dąbrówka, Sposoby wykorzystania przeszłości w kulturze religijnej i edukacji ................................... 479

Maciej Zdane k, Obecność historii w nauczaniu i refleksji krakowskiego środowiska uniwersyteckiego w XV wieku .................... 511

Jakub Kubieniec, Commemoratio: sposoby prezentacji i wykorzystania przeszłości w liturgii ................................ 545

Anna Zajchowska-Bołtromiuk, Przeszłość w zbiorach kazań modelowych de tempore i de sanctis mistrzów Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku.....................................607

Halina Manikowska, Dorota Gacka, Hagiografia a historyczność, czyli o historii w hagiografii i hagiografii w służbie historii..........657

Wykaz skrótów ..................................... 749

Indeks osób ....................................... 750

Tom drugi zbiorowej publikacji Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski poświęcony jest przeszłości „w działaniu”, inaczej mówiąc sytuacjom, w których odwoływano się do przeszłości, sposobom i narzędziom jej uobecniania, jej nośnikom. Chcemy określić miejsce i funkcje przeszłości w komunikacji i relacjach społecznych, jej rolę jako budulca tożsamości grupowych, zależności między historią — tą tworzoną w wykładzie kronikarskim i w krótkiej zapisce — a pamięcią i tradycją rozumianą jako odnoszony do przeszłości przekaz kulturowy. [...] W rozdziałach zamieszczonych w tym tomie staramy się uchwycić kreatywny, dyktowany potrzebami „stanu obecnego” stosunek do przeszłości ludzi średniowiecza, analizując relacje pomiędzy historią, pamięcią i tradycją w wybranych jako reprezentatywne i do pewnego stopnia modelowe sytuacjach: rytuałach władzy i praktykach oficjalnej pamięci większych zbiorowości (monarchii/narodu, miasta, klasztoru, diaspory żydowskiej), memorii indywidualnej i grupowej, zeznaniach sądowych i ciągnących się przez ponad sto lat procesach polsko-krzyżackich.

Ze Wstępu

Spis treści
Wstęp ......................................... 7

Zbigniew Dalewski, Przeszłość zrytualizowana: tradycja królewskich

koronacji...................................... 29

Zenon Piech, Przeszłość zobrazowana: święci patroni i władcy...... 59

Halina Manikowska, Przeszłość pod ochroną: relikwie......... 121

Piotr Okniński, Oficjalna przeszłość miasta................ 177

Michał Tomaszek, Przeszłość w tekście i działaniu społeczności

klasztornych.................................... 203

Roman Michałowski, Wspomnienie modlitewne a pamięć o przeszłości (do końca XIII wieku).......................... 245

Halina Manikowska (przy współpracy Piotra Oknińskiego), Przeszłość osobista i tożsamość wspólnotowa. Formy i treści memorii w późnym średniowieczu ............................ 271

Halina Manikowska (przy współpracy Adama Kozaka), Przeszłość wywołana - zeznania przed sądem................... 333

Wojciech Brojer, (Re)konstrukcja i nagana przeszłości - hermeneutyka Pawła Włodkowica.............................. 403

Hanna Zaremska, Przeszłość w tożsamości diaspory żydowskiej . . . .    477

Wykaz skrótów .................................... 499

Bibliografia....................................... 501

Indeks osób ....................................... 545

Spis ilustracji ..................................... 569